جایگاه کنونی معدن کشور از منظر اشتغال

به گزارش دنیای معدن، برابر آمار مورد بررسی وزارت صمت در 7 ماهه ابتدای سال 1399  از سهم اشتغال دو میلیون و ۴۶۵ هزار و ۹۹۱ نفر در دوره هفت ماهه مورد بررسی این وزارتخانه ، بخش معدن و صنایع معدنی سهم ۲۴.۲ درصدی را به خود اختصاص داد.  شمار شاغلان در واحدهای معادن و صنایع معدنی در هفت ماهه اول سال 1399 ،  ۵۹۸ هزار و ۹۴۶ نفر ثبت شده است که با احتساب جمعیت  23 میلیون نفری شاغل در کشور معادل 6/2 درصد کل شاغلین کشور را به خود اختصاص داده است .

چالشهای آمار مشاغل در بخش معدن کشور

آمار گوناگونی در حوزه ی اشتغال معادن وجود دارد که بالاترین آنها تقریبا کمتر از نیمی از جمعیت واقعی شاغل در معدن را گزارش می کند . پس از بررسی مرکز آمار و اطلاعات مراکز مختلف آماری معدنی کشور در طی سه ماه نتایج ذیل حاصل شد :

1. تعداد شاغلین موجود در دیتا بیس نظام مهندسی معدن کشور که هر ماهه توسط مسئولین فنی معادن  بارگذاری و ارسال می گردد تنها شامل آمار اشتغال 3300 معدن از 7000 معدن پروانه دار کشور می باشد ( آسیب شناسی وگزارش دلایل اساسی و مهم این موضوع از حوصله این مقال و خواننده عزیز آن خارج است هر چند در دستور کار کارگروه قرار دارد و در جلسات مربوط به بانک اطلاعات معادن و هوشمند سازی به آن پرداخته می شود) .
2. تعداد شاغلین موجود در دیتا بیس مرکز آمار ایران  که هر ساله توسط مامورین مرکز آمار کشور جمع آوری و بارگذاری می گردد ، تنها شامل آمار اشتغال معادن ( و نه صنایع وابسته) ، نیروی انسانی ایرانی ، و البته به روز نیست (اخرین آمار مربوط به سال 97 است)  . این آمار کمتر از20 % آمار حقیقی شاغل در معادن کشور است .
3. تعداد شاغلین در دیتا بیس مرکز داده های علوم زمین برگرفته از مرکز آمار ایران است .
4. تعداد شاغلین مربوط به سازمانهای توسعه ای مثل ایمیدرو ، سرمایه گذاری معادن کوثر ، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) ، غدیر ، آستان قدس رضوی ، بنیاد مستضعفان و  ... مجموعا  شامل 70 درصد آمار شاغلین در معادن کل کشور است . دلیل این امر عدم درج اطلاعات شاغلین معادن مربوط به بخش تعاونی ها و خصوصی کشور است .
5. تعداد شاغلین در مرکز آمار معادن وزارت صمت نزدیک ترین آمار به واقعیت است که البته هنوز در بخش صنایع معدنی آمار دقیقی در دست ندارد . صرفا روش استدلال استقرایی محور تدوین آمار صنایع معدنی این مرکز می باشد . طبق گفته ی مسئول این بخش از وزارت صمت با توجه به اینکه ما در کشور 10000 واحد صنایع معدنی فعال داریم . اگر برای هر واحد متوسط  50 نفر شاغل در نظر بگیریم .  تنها در بخش صنایع معدنی کشور حدود 500 هزار شاغل خواهیم داشت . به نظر می رسد این روش خارج از استاندارد های آماری و گزارش دهی دنیا باشد ، اما فعلا نزدیکترین آمار به واقعیت است.

 

همین آمار موجود در مراکز فوق الذکر و دیگر مراکز آماری کشور در مورد اشتغال معادن به دلایل ذیل قابل استناد نمی باشد  :

1. عدم تفکیک آمار مشاغل صنایع معدنی از صنایع پایین دست و غیر معدنی
2. اطلاعات موجود در مراکز آماری نهادهای مربوط به معدن ( مرکز آمار ایران ، مرکز آمار وزارت صمت ، نظام مهندسی معدن کشور ، مرکز داده های علوم زمین ، وزارت کار و امور اجتماعی ، ایمیدرو و ...) به دلایل ذیل با خطای بسیار زیاد بارگذاری  و تجمیع می شود :

الف- متخصص نبودن مامور آمار گیر در مرکز آمار و عدم حضور وی در معدن در حین آمارگیری

•  

ج -  بارگذاری نشدن اطلاعات معادنی که در مرکز دیتا بیس نظام مهندسی معدن ایران به هر دلیل مسئول فنی( متولی ثبت آمار)  ندارند.

د – محدود بودن دسترسی مرکز داده های علوم زمین به دیتابیس معادن

ه – استفاده معادن از اتباع خارجی به عنوان نیروی انسانی و عدم انعکاس آمار آنها به مراکز آماری

به دلیل ترس از محدودیتهای قانونی (بیمه و مالیات و ...) مربوط به اتباع شاغل غیر ایرانی

و – دوره تناوب بلند به روز رسانی ها

1. عدم دسترسی مرکز آمار ایمیدرو به اطلاعات معادن سازمانهای توسعه ای و خصوصی و تعاونی ها
2. تفسیر متفاوت تعاریف شغلی و آمار و اطلاعات مشاغل معدنی
3. موجود نبودن آمار دقیق از حوزه های اکتشاف ، مجوز برداشت و صنایع معدنی
4. موانع ومعارضین معدنکاری که باعث تغییرات سریع اطلاعات آماری معادن می شود
5. سیاستگذاری های غلط معدنی کشوری ، استانی و بخشی مربوط به معدن که باعث تعطیلی معادن پروانه دار می شود و تطویل مدت ابطال پروانه و آنها و به تبع آن تطویل خارج شدن آنها از چرخه معدنی کشور

اشتغال حقیقی مستقیم در بخشهای مختلف معدنی کشور

مع الوصف بر اساس آمار  و اطلاعات موجود در کشور مربوط به سال 98 که از نهادهای ؛ مرکز آمار ایران ، مرکز آمار وزارت صمت ، نظام مهندسی معدن کشور ، مرکز داده های علوم زمین ، وزارت کار و امور اجتماعی ، ایمیدرو گرفته شده است و البته 6 ماه کار تحقیقی تیم شهید خوشنویس با هدف اصلاح ، تدقیق و صحت سنجی این آمار ، جدول ذیل به تفکیک ماده معدنی حاصل گردید( جزئیات جدول در ادامه خواهد آمد) :

                                    

 

 

بر اساس نتایج این مطالعات مندرج در جدول فوق مجموعا 663806  نفر یعنی 3% از جمعیت شاغل کشور در سال 1398 در معادن و زنجیره ی صنایع وابسته معدنی آنها در بخشهای گوناکون مشغول به طور مستقیم مشغول به کار  بوده اند . ماحصل این تحقیق چند ماهه فرمول کلی و طلایی ذیل برای اشتغال فعلی معادن کشور به تفکیک استخراج ، اکتشاف ، مجوز برداشت و صنایع معدنی می باشد :

 

 

این فرمول بیان می نماید که به ازای هر 1 میلیون تن استخراج کانسنگ معدنی 1274 نفر مستقیم در زنجیره تولید محصولات معدنی و کارخانجات وابسته پایین دستی کشور شاغل هستند که به تفکیک نفرات هر بخش و درصد آن در جدول فوق نمایش داده شده است  . نکته ی قابل توجه اینکه استاندارد اشتغال در معادن و صنایع معدنی 700 نفر به ازای 1 میلیون تن استخراج کانسنگ ( در حالت ایده آل و راندمان 80 درصدی نیروی انسانی شاغل)  است .   متاسفانه  آمار اشتغال موجود در مرکز آمار ایران و مراکز دیگر متولی آماردهی معادن کشور  تنها 20%  آمار حقیقی شاغل در این حوزه است و دلیل آن عدم انعکاس آمار صنایع معدنی ، اکتشاف و مجوز برداشت در دیتا بیس آنها و دلایل دیگر صدرالذکر این فصل می باشد.

اشتغال معادن در افق 1404

با نگاهی به ظرفیتهای اسمی تولیدی حال حاضر معادن و ظرفیتهای آنها در افق معدنی 1404  که در برنامه های توسعه ای به خصوص برنامه راهبردی وزارت صمت پیش بینی شده است  همین طور استفاده از فرمول طلایی اشتغال شهید خوشنویس آمار اشتغال در این بخش از اقتصاد کشور در سال 1404 به شرط تحقق احجام برنامه ای و به شرط افزایش یک میلیون نفری به ظرفیت کلی اشتغال ایران (یعنی 24 میلیون نفر )حدود 67/3 درصد یعنی 881927 نفر  به شرح جدول ذیل خواهد بود ؛