غفلت مسئولان ایران از زغالسنگ، سهوی یا عمدی؟ تولید ۶۲درصد برق و ۹۰درصد فولاد دنیا با زغالسنگ؛ سهم ایران تقریباً صفر
دنیای معدن: درحالی مصرف انرژی ارزان زغالسنگ در صنایع دنیا پیشتاز است، مسئولان ایران نسبت به ذخایر ۱۴میلیارد تنی این حامل انرژی غفلت کرده‌اند.آقای رئیسی به تازگی دستوری در این باره داده است. چالش‌های این معادن را در گفتگو با دبیر انجمن زغالسنگ کشور بررسی کردیم.
به گزارش دنیای معدن به نقل از خبرگزاری تسنیم، براساس آخرین آمار، ایران از نظر ذخایر زغالسنگ در حد متوسط جهانی است به طوری که ذخایر زمین‌شناسی زغالسنگ در ایران حدود 14 میلیارد تن و ذخایر قطعی حدود 1.2 میلیارد تن برآورد شده است. در حال حاضر تنها خریدار عمده زغالسنگ داخل کشور شرکت ذوب‌آهن اصفهان است و میزان مصرف سایر واحدهای صنعتی در مقایسه با آن چندان زیاد نیست.
این در حالی است که در دنیا، بیشترین میزان زغالسنگ در تولید انرژی الکتریکی مصرف می‌شود و در رتبه بعدی صنایع فولادسازی و صنایع تولید سیمان قرار دارند. از زغالسنگ در صنایع دیگر نیز استفاده می‌شود که می‌توان از مهم‌ترین آنها به پالایش آلومینا، کاغذسازی، صنایع شیمیایی و دارویی، زغال قیری پالایش شده، بازیابی گاز آمونیاک برای تولید کود شیمیایی، رنگ‌دانه‌ها، گرافیت برای الکترودها، تصفیه آب، مواد آرایشی و بهداشتی، سوخت مایع، محصولات پلاستیکی و فیبرها، تولید فلزات، آلیاژها، فروآلیاژها و... اشاره کرد.
ولی با وجود مصارف بسیار بالای زغالسنگ در دنیا، سیاست‌های راهبردی در حوزه زغالسنگ در ایران نسبت به دنیا متفاوت است. در ایران به دلیل وجود منابع عظیم نفت و گاز، توجه به سرمایه‌گذاری و توسعه بخش زغالسنگ مغفول مانده است. وجود منابع گاز طبیعی و سیاست‌های توسعه صنعت فولاد کشور باعث شده که تنها تولیدکننده‌های فولاد به روش کوره بلند از زغالسنگ استفاده کنند.
در ایران فقدان استراتژی مدون در بخش معدن باعث کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش معدن و به طور خاص معادن زغالسنگ شده است. این در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته چشم‌انداز مشخصی برای معادن خود ترسیم کرده‌اند و با اتخاذ سیاست‌های راهبردی، مسیر سرمایه‌گذاری و توسعه معادن و صنایع معدنی را مشخص می‌کنند. برای مثال کشور استرالیا در حوزه تأمین انرژی تأکید ویژه‌ای بر زغالسنگ کرده است.
از مهم‌ترین چالش‌های معادن زغالسنگ می‌توان به نبود معیار شفاف برای تعیین قیمت زغالسنگ، ایمنی پایین معادن، عدم به‌کارگیری تکنولوژی و ماشین‌آلات روز دنیا در بهره‌برداری از معادن جهت تولید کنسانتره زغالسنگ با کیفیت قابل قبول و ویژگی‌های زمین‌شناسی معادن زغالسنگ ایران اشاره کرد که مشکلات زیادی را برای معدنکاران زغالسنگ و مصرف‌کنندگان این محصول ایجاد کرده است.
خبرگزاری تسنیم برای بررسی بیشتر وضعیت معادن زغالسنگ با «سعید صمدی» دبیر انجمن زغالسنگ کشور گفتگو کرده است.
متن این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
تسنیم: آقای مهندس در آغاز بحث وضعیت فعلی معادن زغالسنگ کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صمدی: طبق اکتشافات زمین شناسی حدود 14 میلیارد تن ذخیره زمین شناسی زغالسنگ در کشور وجود دارد. البته ما یک و دو دهم میلیارد تن ذخیره قطعی داریم که اگر تقاضا در کشور افزایش داشته باشد و قیمت ها هم مناسب تعیین شود سرمایه گذاری در زغالسنگ افزایش و حتی می توان به افزایش ذخایر قطعی هم امیدوار بود. براساس اطلاعات امروز زغالسنگ یک منبع ارزان انرژی به شمار می‌آید و همین امر عاملی شده تا کشورها تمرکز زیادی بر استفاده از این محصول داشته باشند.
در حال حاضر 62 درصد برق دنیا با زغالسنگ تولید می‌شود، علاوه بر این تولید 90 درصد فولاد دنیا با زغالسنگ است و همین امر نشان می‌دهد دنیا به اهمیت زغالسنگ پی برده و به صورت یک انرژی ارزان قیمت، تمام استفاده خود را از آن می برد. اما متأسفانه در ایران تأمین منابع مالی برای تجهیز، نوسازی معادن و سرمایه در گردش از جمله چالش های اساسی معدنکاران زغالسنگ است. هزینه های معدنکاری زغالسنگ بسیار بالاست و شامل دو بخش عمده است، بخش اول هزینه های تجهیز و آماده سازی معدن است که حدود 50 درصد کل هزینه هاست و بخش دوم هزینه های مربوط به نیروی انسانی فعال در معدن است.
علاوه بر این معدنکاران زغالسنگ تجهیزات قدیمی برای استخراج و فرآوری در اختیار دارند که همین امر باعث کاهش بازدهی، افزایش هزینه تعمیر و نگهداری تجهیزات، کاهش کیفیت زغالسنگ و در نتیجه افزایش قیمت تمام شده زغالسنگ داخلی نسبت به زغالسنگ خارجی می شود.
در حال حاضر حدود 130 معدن زغالسنگ در کشور وجود دارد که از این تعداد 100 معدن فعال است اما در مجموع از میان 130 معدن زغالسنگ می‌توان گفت 20 معدن 95 درصد زغالسنگ کشور را تولید می کنند.
معادن ذغال سنگ , ایمیدرو , وزارت صنعت ,
*نامه نوشتیم ما پول نمی خواهیم فقط راهکارهای ما را بشنوید اما توجهی نکردند
تسنیم: اخیراً رئیس جمهور در بازدید از معدن زغالسنگ طبس صحبت هایی را در حمایت از بخش معادن زغالسنگ مطرح کرده است به نظر شما در شرایط فعلی دولت باید چه حمایتی از این معادن داشته باشد؟
صمدی: طبق دستور آقای رئیسی که به حق در موقعیت مناسبی صادر شده قرار است زغالی وارد کشور نشود. بر همین اساس ما باید برای تأمین نیاز داخل سالانه هشت میلیون تن زغال خام استخراج کنیم که این رقم در یک میلیارد و دویست میلیون تن ذخیره قطعلی اصلاً عدد حساب نمی شود. به این ترتیب برای اجرای دستور آقای رئیس جمهور در ممنوعیت واردات زغالسنگ باید معادن کشور در سال 8 میلیون تن زغال استخراج کنند.
رئیس جمهور معتقد است کشور ما با این همه منابع نباید وابسته به خارج باشد. یک هفته بعد از دستور آقای رئیسی ما یک نامه به وزارت صنعت نوشتیم که جلسه بگذارید تا ما راهکارهای لازم را برای حل مشکلات معادن زغالسنگ ارائه دهیم . البته ابتدای نامه هم قید کرده بودیم که هیچ پولی نمی خواهیم. گفتیم یک کارگروه پشتیبانی زغالسنگ تشکیل دهید تا ما ایده های خود را مطرح کنیم. حتی گفتیم با این روند فعلی نه تنها به سمت خودکفایی نمی رویم بلکه نزول تولید هم به وجود خواهد آمد. اما با توجه به اینکه هنوز معاونت ها مشخص نشده اند پاسخی مناسبی به این نامه داده نشده است.
البته در اینجا باید این نکته را متذکر شوم که زغالسنگ یک صنعت اشتغال زا است زیرا اساس فعالیت آن بر مبنای نیروی انسانی است. بر همین اساس اگر 10 هزار میلیارد تومان به عنوان مثال در صنعت فولاد سرمایه گذاری کنیم حداقل 1000 شغل می توان ایجاد کرد اما اگر 10 هزار میلیارد تومان در زغال سرمایه گذاری شود حداقل 6 یا 5 هزار نفر ایجاد شغل می شود. بنابراین برای کشوری مانند ما که مشکل نیروی کار دارد صنعت زغالسنگ با اندک سرمایه‌گذاری می تواند یک تعداد زیادی اشتغال به وجود آورد.
*قیمت زغالسنگ ایران نصف قیمت جهانی است اما یک میلیون و 200 هزار تن زغالسنگ وارد می کنیم
امروز 50 درصد نیاز ما در بخش زغالسنگ وارد می شود این در حالی است که اگر افزایش تولید داشته باشیم بازار برای آن وجود دارد. این موضوع نکته بسیار مهمی است که ما مشکل بازار نداریم.
در حال حاضر مشابه زغال ما در دنیا تنی 300 دلار است و بدترین نوع زغال قیمت جهانی آن 250 دلار تعیین شده است. اما قیمت زغالسنگ ایران امروز 3200 تا 3500 است یعنی نصف قیمت جهانی.
در خصوص نیاز داخل باید بگویم در بخش کنسانتره یک میلیارد و 800 میلیون تن سال گذشته تولید داشتیم اما ما 3 میلیون تن مصرف داریم و تقریبا یک میلیون و 200 هزار تن از خارج وارد کرده ایم.
تسنیم: دلیل توجه ویژه کشورهای توسعه یافته به زغالسنگ چیست و چرا ما از پتانسیل بالای این بخش استفاده نمی‌کنیم؟
صمدی: در دنیا از زغالسنگ برای مصرف انرژی و صنایع فولاد سازی استفاده می کنند به نحوی که 85 درصد زغالسنگ دنیا در انرژی مصرف می شود زیرا زغالسنگ یک منبع انرژی بسیار ارزان است. امروز تولید زغالسنگ دنیا سالی 8 و نیم میلیارد تن است. اما متاسفانه در ایران سهم زغالسنگ به عنوان یک منبع انرژی و حرارت تقریبا صفر و هیچ نقشی ندارد.
امروز قیمت جهانی هر مترمکعب گاز 35 تا 40 سنت است. در ایران بعد از سختگیری بسیار در دولت گذشته قیمت هر مترمکعب گاز برای صنایع 750 تومان شده است. در بخش مصرف خانگی هم که اصلاً مبلغی گرفته نمی شود. این موجب می شود کسی دنبال مابقی منابع انرژی نرود و همه فشارها بر مصرف گاز باشد. با این حجم مصرف بالا تازه دولت اعلام کرده که زمستان امسال می تواند 80 درصد گاز را تامین کنند. این در حالی است که اگر ما به سمت سایر منابع انرژی رفته بودیم امروز با کسری گاز و قطعی آن روبه رو نمی شدیم. باید بدانیم گاز را نمی توان ذخیره کرد اما زغالسنگ امکان ذخیره داشته و می توان از انرژی ارزان آن به نحو مناسبی استفاده کرد.
معادن ذغال سنگ , ایمیدرو , وزارت صنعت ,
تسنیم: با توجه به پتانسیل بالای زغالسنگ آیا امروز امکان استفاده از این انرژی ارزان در صنایع است؟ زیر ساخت های آن فراهم است؟
صمدی: برای استفاده از این سوخت باید یک فرایند در صنایع بوجود آید تا طی چند سال بخشی از صنایع را به سمت استفاده از زغالسنگ حرکت داد. به عنوان مثال صنایع سیمان امروز 70 میلیون تن تولید دارند اگر قرار باشد به جای گاز از زغالسنگ استفاده شود حداقل 5 یا 6 میلیون تن مصرف زغالسنگ دارند. برای تغییر در مصرف انرژی سیمان نیازمند یک پروسه 6 تا 7 ماهه است. اما وقتی سیمانی ها می‌بینند که می توان مشتقات نفتی را با 95 درصد یارانه خریداری کرد هیچ وقت به دنبال استفاده از زغالسنگ نخواهند رفت.
*یارانه های انرژی در کشور یک آفت بزرگ است/ پرداخت 450 هزار میلیارد تومان یارانه انرژی
این که می‌گویند یارانه های انرژی در کشور ما یک افت بزرگ است حرف درستی است زیرا سالانه 450 هزار میلیارد تومان بابت یارانه انرژی هزینه می شود که اگر قرار است هر اصلاحاتی در کشور انجام شود باید از همین یارانه های انرژی شروع کرد. امروز صنعت سیمانی که عادت کرده با یارانه 90 درصد کار کند اصلاً از زغالسنگ آن هم با قیمت جهانی استفاده نخواهد کرد.
تمام فولاد سازی‌هایی که در 40 سال اخیر راه اندازی شده اند اساس آنها استفاده از گاز بوده است. درحالی که در دنیا 90 درصد فولاد دنیا با زغال تولید می‌شود. اصلاً ضرورتی ندارد از گاز استفاده کرد چراکه گاز یک سوخت تمیز و لوکسی است.
*با قیمت های فعلی سرمایه گذاری در زغالسنگ منطقی نیست
تسنیم: به اعتقاد شما عدم توازن در قیمت حامل های انرژی عاملی شده تا کمتر صنایعی به فکر استفاده از زغالسنگ باشد؟
صمدی:بله دقیقا. البته باید این نکته را بگویم که اگر قیمت زغالسنگ اصلاح شود شاید بتوان به افزایش سرمایه گذاری در این بخش امیدوار بود. برای یک معدن زغالسنگ که می خواهد 100 هزار تن محصول استخراج کند 3 هزار متر باید تونل حفر شود که هزینه دارد. در نهایت یک عددی در می آید که با قیمت های فروش نه تنها سودی عاید نمی شود بلکه توجیه اقتصادی هم ندارد. امروز تولید 3.5 میلیون تن است اما مصرف کشور 5.5 میلیون تن است.
تسنیم: در حال حاضر صادرات زغالسنگ ممنوع است؟
صمدی: بله . اتفاقا ما به وزارت صنعت نامه نوشته ایم که شما قیمت داخل را به نفع فولادسازان پایین نگه داشته اید حداقل بگذارید معادن بخشی از محصولات را صادر کنند که مورد موافقت وزارت صنعت قرار نگرفته است. حتی گفته ایم زغال را با همان قیمت تمام شده در بندرعباس خریداری کنید اما قیمت ها را افزایش نمی دهند.
من 3 تا معدل زغالسنگ صفر تا صد را راه اندازی کرده ام. دو تا در کرمان و یکی در گیلان بوده است. آخرین معدنی که ساخته ام300 هزار تن در سال تولید می دهد. اما اگر امروز به من یک ذخیره 50 میلیون تنی بدهند و بگویند یک معدن در اینجا احداث کنید اگر همین امروز شروع کنم 4 سال آینده به تولید خواهد رسید.به من بگوید 4 سال دیگه کی مرده کی زنده است ؟ وقتی قیمت داخلی را مصنوعی پایین نگه می دارند کسی به دنبال سرمایه گذاری جدید نمی رود.
*پولی که ذوب آهن به کارگر چینی و اندونزی می رود چرا در کشور خودمان هزینه نمی شود
بحث ما با وزارت صنعت این است که مگر کارگران زغالسنگ کارگران ضعیف و آسیب پذیری نیستند چرا قیمت زغالسنگ را اصلاح نمی‌کنید. قیمت زغال باید با محاسبه قیمت جهانی به همراه هزینه حمل با بندر عباس باشد. حرف بی ربطی هم نمی زنیم پولی که ذوب آهن به کارگر چینی و اندونزی می رود چرا در کشور خودمان هزینه نمی شود تا در جیب کارگر ایرانی برود. اما آنها پیش خودشان می گویند اگر ما قیمت 3 هزار تومان را به 4500 رساندیم درسته ظریفت تولیدی ایجاد می شود اما تا 3 سال آینده از کجا معلوم ما مدیر باشیم.
همیشه هم می گویند زغال ایران بد است در حالی که ما زغال بد و خوب نداریم بلکه زغال با مارک های مختلف داریم. بهترین زغالسنگ دنیا برای استرالیا است که تنی 600 دلار قیمت آن است و ما هیچ وقت ادعا نداریم که زغال ما هم مانند زغال استرالیا است و هیچ وقت ذوب آهن هم نمی تواند همچین زغالی را خریداری کند. زغالسنگ 10 مشخصه دارد که اگر این مشخصه ها را در یک جدول قرار دهیم می بینیم که زغال ما کدام یک از مشخصه ها را دارد و قیمت آن چقدر است.
معادن ذغال سنگ , ایمیدرو , وزارت صنعت ,
تسنیم: به اعتقاد شما زغالسنگ داخلی کیفیت لازم را داشته و نباید تو سر تولید داخلی بزنند؟
صمدی: در زمان جنگ تحمیلی یک کیلو زغال وارد کشور نشد چون دولت آن زمان پول نداشت. در آن مقطع حداقل ذوب آهن با تمام ظرفیت به فعالیت ادامه می داد. در 6 ماهه نخست سال 97 یک جلسه با وزارت خانه داشتیم و گفتند زغال بد است و اگر بد است اجازه بدهید ما صادر کنیم و شما برای خودتان وارد کنید. بعد از مدتی با صادرات یک بازار برای زغالسنگ ایران پیدا شد و دوباره ممنوعیت صادرات را اجرایی کردند.
*از اوایل دهه 80 دولت یک ریال در سنگ آهن سرمایه گذاری نکرده است
تسنیم: در حال حاضر ذوب آهن کسری زغالسنگ خود را وارد می کند؟
صمدی: بله آن هم با قیمت های بالا وارد می کند. صنعت زغالسنگ 10 درصد سرمایه گذاری به سرمایه خارجی متکی و 90 درصد داخلی است.همه دوست دارند در این گونه صنایع سرمایه گذاری کنند زیرا در شرایط تحریم دچار آسیب نمی شوند.
به عنوان نمونه قیمت تولید سنگ آهن در اوایل دهه 80 حدود 10 یا 11 میلیون تومان بود آن زمان صادرات سنگ آهن را آزاد کردند و قیمت سنگ آهن ایران نزدیک به قیمت جهانی و موج عظیمی از سرمایه گذار به سمت سنگ آهن سرازیر شد از آن طرف تولید از 12 میلیون تن به 50 میلیون تن رسید. از اوایل دهه 80 دولت یک ریال در سنگ آهن سرمایه‌گذاری نکرده است.
وقتی دولت موانع صادراتی ایجاد می‌کند و قیمت های تمام شده بالاتر از قیمت های تعیین شده باشند در نهایت یکسری از تولیدات در بلند مدت از رده خارج می شوند. زغالسنگ باید قیمت آن اقتصادی و واقعی شود که تولید کننده به سمت زغالسنگ بیاید وگرنه با این تولید فعلی سرمایه گذاری جدید اقتصادی نیست.
معادن ذغال سنگ , ایمیدرو , وزارت صنعت ,
*بعد دلار 3 هزار تومان سرمایه گذاری جدیدی در معادن زغالسنگ نشد
تسنیم: با وجود این مشکلات در بخش معادن زغالسنگ چه میزان پروانه بهره برداری صادر شده؟ آیا رشدی در این بخش داشته ایم؟
صمدی: در حال حاضر یک میلیون و 700 هزار تن مجوز برای معادن جدید صادر شده است و بسیاری از این معادن از تعهدات خود عقب هستند.
تسنیم: با این اوضاع چرا مجوز می دهند؟
صمدی: چون کشور نیاز به زغال دارد و باید مجوزها را بدهند. اما جالب اینجاست در عمده مجوزها کسانی ورود پیدا کرده اند که معدن کار حرفه ای نبوده و با تصور اقتصادی بودن معادن زغالسنگ به این بخش آمده اند. در حال حاضر این 3 میلیون و 200 هزار تنی که تولید می شود در معادنی است که با دلار هزار تومانی تأسیس شده اند. به عبارتی بعد دلار 3 تومن سرمایه گذاری جدیدی در معادن زغالسنگ انجام نشده است.
از طرف دیگر یکسری از معادن هم به سمت نزول تولید رفته اند زیرا به سمت آماده سازی جدید نمی روند. به عنوان نمونه تولید کرمان 300 هزار تن است این در حالی است که قبلاً تولید 750 هزار تنی داشت.
تسنیم: در حال حاضر متولی اصلی بخش معادن زغالسنگ وزارت صنعت و ایمیدرو است؟
صمدی: بله وزارت صنعت باید به عنوان حاکمیت سیاسگذاری معدنی را انجام دهد . علاوه بر این ایمیدرو هم قرار بود کل معادن را واگذار کند و فقط راهنما و هدایت کننده بخش خصوصی باشد. به نوعی نقش دیده بان را برای بخش خصوصی ایفا کند تا هر بخش خصوصی که می خواهد فعالیت کند از ایمیدرو اطلاعات و راهنمایی بگیرد. قرار نبود ایمیدرو بحث حاکمیتی را انجام دهد صرفاً قرار بود یک سازمان توسعه ای باشد اما متأسفانه امروز از ماهیت توسعه ای فاصله گرفته و به نوعی رقیب بخش خصوصی شده است.
تسنیم: براساس تأکیدات رهبری در جایگزینی بخش معدن به جای درآمدهای نفتی باید سیاست گذاری مناسبی برای توسعه بخش معدن بکار گرفته می شد اما با توجه به صحبت های شما همچنان بخش معدن با بی مهری روبه رو است و خبری از رفع مشکلات این حوزه نیست.
صمدی : متأسفانه هیچ گامی حداقل در معادن زغالسنگ برداشته نشده است. در حال حاضر 3 ماه از روی کار آمدن دولت جدید می گذرد و هنوز تکلیف معاونت ها مشخص نیست و همین موضوع هم عاملی شده تا در مقام اجرا اقدامات موثر انجام نشود. ما تک مشتری هستیم و نمی توانیم قیمت ها را افزایش دهیم از طرفی فروش هم با قیمت های فعلی برای معادن به صرفه نیست.
امروز 45 درصد نیاز کشور در بخش زغالسنگ وارد می شود که این رقم کمی نیست. در صورت عدم رفع مشکلات معدن کاران این رقم در آینده افزایش هم خواهد داشت.
*خروج سالانه 350 میلیون دلار از محل واردات زغالسنگ
دولت اگر بنا نیست که بر زغالسنگ به عنوان یک انرژی داخلی کار کند حداقل در زغال کوکشو که سالی 8 میلیون تن مصرف داخلی داریم سرمایه گذاری شود.. وگرنه روز به روز شرایط سخت تر خواهد شد و واردات بیشتر می شود. در ذوب آهن هم این اراده وجود ندارد و این پیش فرض را دارد که الان زغال را ارزان بخرد دیگه چه چکار دارد در سه سال آینده چه اتفاقی می افتد.
اگر حساب کنیم یک میلیون 400 هزار تن زغال سنگ با متوسط تنی 250 دلار وارد شده باشد رقمی نزدیک به 350 میلیون دلار ارز از کشور خارج شده که این رقم کمی نیست. ما می تونیم صرفه جویی ارزی داشته باشیم. اگر دو سال این رقم را روی هم بگذاریم می توانیم با آن یک ذوب آهن بسازیم.
انتهای پیام/
دیدگاهتان را بنویسید