نبض بازار سنگ آهن ایران در سال ۱۴۰۳/بررسی روندهای کلیدی سنگ آهن ایران با نگاه به سال گذشته

 

سال ۱۴۰۳ برای صنعت سنگ آهن ایران سالی پر از نوسان و تحولات بود. این بخش که به عنوان شریان اصلی تغذیه صنعت فولاد کشور شناخته می‌شود، تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تحولات اقتصاد کلان داخلی، روندهای بازار جهانی، سیاست‌های دولتی و اقدامات بازیگران کلیدی صنعت قرار گرفت. این گزارش تحلیلی به بررسی جامع وضعیت بازار سنگ آهن ایران در سال ۱۴۰۳ می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با واکاوی روندهای قیمتی، نقش شرکت‌های فولادی در اکتشاف و استخراج، استراتژی‌های بازیگران اصلی مانند فولاد مبارکه، چالش‌های پیش روی صنعت، وضعیت ذخایر و اکتشافات در راستای چشم‌انداز ۱۴۱۰ و در نهایت مقایسه میزان واردات سنگ آهن با سال ۱۴۰۲، تصویری روشن از این بخش مهم اقتصادی ارائه دهد.

یافته‌های کلیدی این گزارش نشان می‌دهد که بازار سنگ آهن ایران در سال ۱۴۰۳ شاهد کاهش نسبی در آهنگ رشد قیمت‌ها بود، شرکت‌های فولادی نقش فعال‌تری در تأمین مواد اولیه از طریق اکتشاف و استخراج ایفا کردند، فولاد مبارکه به عنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد کشور، استراتژی‌های تامین خوراک خود را در ۳ منطقه فلات مرکزی، غرب کشور و به ویژه در منطقه سنگان دنبال کرده است، صنعت همچنان با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کرد، وضعیت ذخایر و اکتشافات نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر برای تحقق اهداف چشم‌انداز ۱۴۱۰ دارد. این یافته‌ها و تحلیل‌های ارائه شده در این گزارش می‌تواند به عنوان مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک فعالان و سیاست‌گذاران این صنعت مورد استفاده قرار گیرد.

رمزگشایی از پویایی قیمت سنگ آهن و تغییرات بازار در سال ۱۴۰۳

تحلیل روندهای بازار سنگ آهن در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که اگرچه قیمت‌ها همچنان روند صعودی خود را حفظ کردند، اما آهنگ رشد آن‌ها نسبت به سال‌های گذشته با کاهش مواجه بوده است. به عنوان مثال، در حالی که در سال ۱۴۰۱ میانگین قیمت‌ها با افزایش بی‌سابقه ۱۹۱.۲۲ درصدی بیش از دو برابر شد، در سال ۱۴۰۳ (تا بهمن‌ماه) این رشد تنها ۴ درصد نسبت به سال قبل گزارش شده است. این کاهش در نرخ رشد، به ویژه در مقایسه با رشد ۱۱.۴۷ درصدی سال ۱۴۰۲ و رشد ۲۵.۹۳ درصدی سال ۱۴۰۳ در قیمت میلگرد، می‌تواند نشانه‌ای از ورود بازار به یک دوره تثبیت نسبی پس از یک دوره پرنوسان باشد. با این حال، باید گفت که کمترین رشد سالانه قیمت میلگرد در سال ۱۴۰۳ نیز همچنان ۴۰ درصد بوده است که در مقایسه با سال‌های قبل، کاهش در شدت افزایش قیمت را نشان می‌دهد. این موضوع بیانگر آن است که اگرچه شتاب تورمی در بازار آهن و فولاد تا حدودی کاهش یافته، اما همچنان فشارهای تورمی وجود دارد.

بررسی‌های آماری بازار آهن در سال ۱۴۰۲ حاکی از افزایش تقاضا برای سنگ آهن و روند صعودی قیمت آن بوده است. این روند افزایشی تقاضا و قیمت در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲ نیز ادامه داشته و احتمالاً تأثیر خود را بر قیمت‌های سنگ آهن در ابتدای سال ۱۴۰۳ نیز گذاشته است. در واقع، افزایش تقاضا در سال ۱۴۰۲ می‌توانسته به عنوان یک عامل محرک برای حفظ سطح قیمت‌ها و حتی افزایش آن‌ها در ابتدای سال جدید عمل کند.

بازار گندله آهن، به عنوان ماده اولیه کلیدی در صنعت فولاد، نیز در سال ۱۴۰۳ تحت تأثیر عوامل متعددی قرار داشته است. نوسانات قیمت گندله ناشی از تعامل پیچیده عواملی همچون عرضه و تقاضا، نرخ ارز، سیاست‌های دولتی در زمینه صادرات و واردات، عوامل ژئوپلیتیکی و هزینه‌های تولید (استخراج، حمل و پردازش) است. پیش‌بینی‌ها در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ از وجود مازاد عرضه گندله حکایت داشته و صادرات آن نیز با زیان همراه بوده است. این وضعیت می‌توانسته به طور بالقوه منجر به کاهش متوسط ضریب قیمتی گندله در این دوره شود و حتی سطوحی پایین‌تر از سال ۱۴۰۱ را تجربه کند. با این حال، افزایش قیمت ناشی از تغییرات نرخ ارز، سیاست‌های صادراتی و وارداتی و شرایط کلی اقتصادی کشور همچنان به عنوان عوامل مؤثر بر نوسانات قیمت گندله در سال ۱۴۰۳ مطرح بوده‌اند.

بررسی قیمت جهانی سنگ آهن (با عیار ۶۲ درصد) در اواخر اسفند ۱۴۰۳ و اوایل فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که قیمت‌ها در این دوره با نوساناتی همراه بوده است. در حالی که قیمت در اوایل فروردین ۱۴۰۳ حدود ۱۱۰.۶۷ دلار به ازای هر تن بود، در اواخر اسفند ۱۴۰۳ به حدود ۱۰۲.۳۲ دلار کاهش یافت و در اوایل فروردین ۱۴۰۴ به حدود ۱۰۲ دلار رسید. این کاهش نسبت به ابتدای سال نشان می‌دهد که بازار جهانی سنگ آهن نیز در این دوره شاهد یک روند نزولی بوده است. با این حال، قیمت در اواخر اسفند ۱۴۰۳ نسبت به شش ماه قبل (مهر ۱۴۰۳) که حدود ۹۱.۶ دلار بود، افزایش داشته است. این نوسانات در بازار جهانی به طور قطع بر بازار داخلی ایران نیز تأثیرگذار بوده است.

نرخ ارز، به ویژه نرخ دلار، به عنوان ارز مبنا در ایران، نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌گذاری محصولات مختلف از جمله آهن و فولاد ایفا می‌کند. در اواخر اسفند ۱۴۰۳، هر دلار در بازار آزاد در حدود ۹۸,۸۰۰ تومان معامله شد. این نرخ بالای ارز، به طور مستقیم بر هزینه واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز صنعت فولاد تأثیر گذاشته و می‌تواند به افزایش قیمت تمام شده محصولات منجر شود. علاوه بر این، قیمت عرضه پایه در بورس کالا نیز بر حسب دلار نیما تعیین می‌شود، بنابراین افزایش نرخ ارز نیمایی نیز به افزایش بهای تمام شده معاملات آهن منجر می‌گردد.

علاوه بر نرخ ارز، عوامل دیگری نیز در نوسانات قیمت آهن و فولاد در سال ۱۴۰۳ نقش داشته‌اند. کمبود نقدینگی و کاهش تقاضا در حوزه مسکن به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کاهش تقاضای آهن و فولاد مطرح است. رکود در حوزه مسکن و افزایش نرخ ارز از عوامل اصلی وابستگی قیمت آهن به قیمت روز دلار در این دوره بوده است. همچنین، با در نظر گرفتن عواملی مانند کسری بودجه، احتمال افزایش نرخ بنزین و تداوم تحریم‌ها، بسیاری از فعالان بازار انتظار افزایش قیمت آهن در سال ۱۴۰۳ را داشته‌اند.

سال درصد تغییر قیمت میلگرد

۱۴۰۱ ۵۱.۴%

۱۴۰۲ ۱۱.۴۷%

۱۴۰۳ ۲۵.۹۳%

جدول درصد تغییر سالانه قیمت میلگرد (سال‌های منتخب)

نقش رو به رشد شرکت‌های فولادی در اکتشاف و استخراج سنگ آهن

روند رو به رشدی در میان شرکت‌های فولادی ایرانی برای ورود به حوزه اکتشاف و استخراج سنگ آهن در سال ۱۴۰۳ مشاهده می‌شود. شرکت فولاد خوزستان به عنوان دومین تولیدکننده فولاد خام کشور، برنامه‌های بلندمدتی را برای سرمایه‌گذاری و اکتساب معادن سنگ آهن و مشارکت در پهنه‌های اکتشافی جدید در دستور کار خود قرار داده است. هدف از این اقدامات، تأمین پایدار مواد اولیه برای دستیابی به هدف تولید بیش از ۱۳ میلیون تن فولاد در ۱۰ سال آینده است. این استراتژی نشان‌دهنده آگاهی فولادسازان از اهمیت تأمین مواد اولیه از منابع داخلی و کاهش وابستگی به نوسانات بازار است.

علاوه بر فولادسازان، شرکت‌های سرمایه‌گذاری با تمرکز بر توسعه معادن و فلزات نیز نقش مهمی در افزایش ذخایر سنگ آهن کشور ایفا می‌کنند. شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات ("ومعادن") از طریق فعالیت‌های اکتشافی گسترده خود، طی دو سال گذشته بیش از ۲۲۰ میلیون تن به ذخایر قطعی سنگ آهن کشور افزوده است. به طور خاص، فعالیت‌های اکتشافی این شرکت منجر به افزایش چشمگیر ذخایر قطعی سنگ آهن شرکت صبانور از ۵۰ میلیون تن به ۲۷۰ میلیون تن شده است. مواد اولیه حاصل از این ذخایر نه تنها می‌تواند نیازهای پروژه‌های آهن اسفنجی خود "ومعادن" را تأمین کند، بلکه به عنوان منبعی برای تأمین بخشی از نیازهای فولاد مبارکه اصفهان نیز مطرح است. این امر نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ و همکاری بین شرکت‌های فعال در حوزه معدن و فولاد در ایران است.

این اقدامات از سوی شرکت‌های فولادی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری معدنی بیانگر یک تغییر رویکرد استراتژیک در صنعت فولاد ایران است. به جای اتکا صرف به خرید سنگ آهن از معادن مستقل، این شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای در حال سرمایه‌گذاری در اکتشاف و استخراج هستند تا از تأمین مطمئن و مقرون به صرفه مواد اولیه برای تولید فولاد اطمینان حاصل کنند. این روند می‌تواند به افزایش خودکفایی در زنجیره تأمین فولاد و کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار منجر شود.

اقدام استراتژیک فولاد مبارکه در سنگان و فراتر از آن

فولاد مبارکه اصفهان، بزرگترین تولیدکننده فولاد در ایران، تامین خوراک خود را در ۳ منطقه فلات مرکزی، غری کشور و منطقه سنگان دنبال می‌کند. البته در این میان منطقه سنگان به عنوان یکی از مهمترین قطب‌های معدنی سنگ آهن کشور، نقش کلیدی‌تری ایفا می‌کند. لذا این شرکت به طور مستمر در حال سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌های خود در منطقه سنگان است. علاوه بر این فولاد مبارکه در حال اجرای طرح احداث خط سوم خردایش سنگ آهن خود در واحد گندله‌سازی است. هدف از این اقدام، بهینه‌سازی فرآیند تولید گندله و تضمین کیفیت پایدار آن است. این سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده تعهد فولاد مبارکه به حفظ سطح بالای خودکفایی در تأمین مواد اولیه با کیفیت برای تولید فولاد است.

همکاری و بهره‌مندی فولاد مبارکه از منابع سایر شرکت‌های فعال در منطقه نیز قابل توجه است. افزایش ذخایر سنگ آهن شرکت صبانور در نتیجه فعالیت‌های اکتشافی "ومعادن" می‌تواند به عنوان منبعی برای تأمین بخشی از نیازهای فولاد مبارکه مورد استفاده قرار گیرد. این امر نشان‌دهنده وجود یک اکوسیستم همکاری در صنعت فولاد ایران است که در آن موفقیت‌های یک شرکت می‌تواند به نفع سایر بازیگران نیز باشد.

علاوه بر این خرید سهام شرکت اپال به عنوان یک تولیدکننده قابل توجه کنسانتره سنگ آهن در منطقه سنگان در سال جاری توسط شرکت فولاد مبارکه یکی از مهمترین اقدامات این شرکت در سال ۱۴۰۳ بود. چرا که اپال پارسیان یک بازیگر مهم در منطقه سنگان است و هرگونه همکاری یا تملک این شرکت می‌تواند به طور قابل توجهی دسترسی فولاد مبارکه به مواد اولیه را افزایش دهد.

شرکت فولاد سنگان و اپال در سال ۱۴۰۳ جمعاً حدود ۷۲۵۰ هزارتن کنسانتره و حدود ۸۸۰۰ هزارتن گندله تولید کردند لذا به نظر می‌رسد که فولاد مبارکه با تمرکز بر منطقه سنگان از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و احتمالاً از طریق همکاری یا تملک سایر شرکت‌های فعال در این منطقه، به دنبال تحکیم موقعیت خود در تأمین مواد اولیه مورد نیاز برای تولید فولاد است.

البته شرکت فولاد مبارکه از طریق معاونت معدنی خود فعالیت‌های اکتشافی، استخراجی و فرآوری مهمی در سال ۱۴۰۳ انجام داده است به گونه‌ای که این معاونت با بیش از ۲۰ هزار متر حفاری اکتشافی و ۲.۵ میلیون تن استخراج سنگ آهن و تبدیل آن به یک میلیون تن کنسانتره به این شرکت نقش‌آفرین بوده است.

دیدگاه رهبران صنعت سنگ‌آهن درباره مشکلات سال گذشته

صنعت سنگ آهن ایران در سال ۱۴۰۲ با چالش‌های متعددی روبرو بوده که بسیاری از آن‌ها در سال ۱۴۰۳ نیز ادامه داشته‌اند. رضا اکبریان، رئیس انجمن سنگ آهن ایران، در مصاحبه‌های خود به برخی از مهم‌ترین این چالش‌ها اشاره کرده است. یکی از مشکلات اساسی، وضع عوارض سنگین بر صادرات سنگ آهن بوده است. به گفته اکبریان، این عوارض که قرار بود به صورت پلکانی افزایش یابد، به طور ناگهانی در مهر سال گذشته به ۲۵ درصد رسید که این امر منجر به کاهش انگیزه برای صادرات مازاد تولید شده است.

علاوه بر این، اکبریان به مشکل به‌روز نبودن ماشین‌آلات و تجهیزات در بخش معدن اشاره کرده که این امر باعث کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تولید می‌شود. قوانین مربوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز به عنوان یکی دیگر از موانع دست و پاگیر برای فعالان معدنی در سال گذشته مطرح شده است. همچنین، تأمین سوخت، به ویژه گازوئیل و مواد منفجره (ناریه)، به عنوان یک چالش جدی در سال ۱۴۰۲ مطرح بوده است. اکبریان اظهار داشته که کمبود سوخت و مواد منفجره منجر به کاهش تولید و افزایش قیمت تمام شده محصولات معدنی شده است.

ناترازی در تأمین انرژی، به ویژه کمبود برق، نیز به عنوان یک مشکل اساسی برای کل زنجیره فولاد در سال گذشته مطرح شده است. اکبریان تأکید کرده که سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زنجیره فولاد انجام شده، اما بهره‌وری این سرمایه‌گذاری‌ها به دلیل کمبود انرژی به طور کامل محقق نشده است.

سعید عسگرزاده دبیر انجمن سنگ آهن ایران نیز به چالش دستور قیمت‌گذاری در زنجیره آهن و فولاد اشاره کرده که این امر منجر به برهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا شده است. وی همچنین به موضوع حقوق دولتی معادن اشاره کرده و بر اهمیت نحوه محاسبه و توزیع این حقوق تأکید کرده است.

مدیرعامل فولاد خوزستان نیز در سال ۱۴۰۲ به چالش تأمین سنگ آهن به دلیل موقعیت جغرافیایی این شرکت و فاصله آن با معادن اشاره کرده که منجر به افزایش هزینه‌های تأمین شده است. محدودیت‌های برقی و افزایش قیمت حامل‌های انرژی نیز از دیگر مشکلات مطرح شده توسط وی بوده است.

البته برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به زیرساخت‌های موجود دستیابی به تولید ۴۰ تا ۴۵ میلیون تن فولاد در کشور طی سال‌های آتی قابل تصور است اما با توجه به نیاز ۱۵۰ میلیون تنی استخراج سنگ آهن برای این میزان تولید و وضعیت استخراج‌های موجودی کشور خود یکی از چالش‌های مهم این صنعت است.