اهداف و راهبردهای بخش معدن تا افق 1408

در این مقاله که بر اساس سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه ( اقتصادی ، زیر بنایی ، علمی و فن آوری سیاست خارجی ، اداری ، حقوقی و قضایی ) ابلاغی رهبر معظم انقلاب مبتنی بر اصول ذیل ؛ 

1- پیشرفت اقتصادی عدالت محور در بخش معدن

2- ثبات اقتصادی و جهت دهی نقدینگی به سمت معدن

3- اصلاح ساختاری بودجه بخش معدن

4- مالیات محور نمودن اقتصاد معدن 

5- حمایت اقتصادی و اجتماعی از نیروی انسانی زنجیره ارزش

6- مدیریت منابع آب

7- تکمیل زنجیره ارزش

8- اجرای طرح های ملی و پیشران و زیر ساختی و آینده محور

9- تسهیل مقررات برای قدرت گیری اقتصاد معدن و هب شدن ایران در حوزه تجارت مواد معدنی

10- تحقق آمایش سرزمینی با محوریت دریا

11- تجاری سازی طرح های معدنی با محوریت دانش بنیانها 

12- تقویت رویکرد اقتصادمعدن محور در سیاست خارجی بخصوص ارتباط با همسایگان

13- تحول در نظام اداری و اصلاح ساختار با تاکید بر هوشمند سازی ، اصلاح مقررات و روشها و رفع فساد 

14- پیشگیری از وقوع جرم ، تحقق حد نگاری ، امنیت اقتصادی و بهبود محیط کسب و کار ، افزایش سطح علمی ضابطان و ناظران قضایی و نظارتی 

 تنظیم شده است .  ابتدا به ترسیم اهداف این چشم انداز، سپس راهبردهای لازم برای نیل به این اهداف و در انتها با نگاهی به روند حرکت حاکمیت در بخش معدن در دهه اخیر و البته ظرفیت های کشور به ترسیم افق حجمی تولید کامودیتی های معدن و صنایع معدنی خواهیم پرداخت . 

اهداف 

1- صیانت از انفال 

2- توسعه اکتشافات 

3- توسعه بهره برداری و احیای معادن

4- توسعه صنایع معدنی

5- توسعه زیر ساختها

6- ارزآوری و تجارت خارجی 

7- توسعه منابع انسانی

 راهبردهای صیانت از انفال

1- استقلال مدیریت منابع معدنی از صنعت 

2- استقلال صندوق ذخیره معادن از خزانه

3- طراحی و اجرای برنامه های صیانت از مواد معدنی 

4- پایش و ساماندهی کلیه محدوده های معدنی

5- محاسبه و ابلاغ هوشمند حقوق دولتی و اصلاح قوانین مربوطه

6- سامانه‌ای نمودن کلیه فرآیندهای صدور مجوز

7- مردمی سازی اقتصاد معدن 

8- تقویت نظام نظارت بر فرآیندهای معدنی

9- بازنگری و اصلاح قانون معادن ، قانون نظام مهندسی معدن، آیین نامه ها، دستورالعمل ها و ...

راهبردهای توسعه اکتشافات

1- توسعه فعالیتهای اکتشافی در بخش حاکمیتی

2- توسعه ظرفیتهای اکتشافی در بخش خصوصی

3- توسعه ، اشتراک گذاری ، هوشمند سازی و مدیریت داده های اکتشافی

4- ساماندهی محدوده های اکتشافی

راهبردهای توسعه بهره برداری و احیای معادن

1- اصلاح قوانین و مقررات بخصوص در حوزه ی فعالیت معادن و معارضین 

2- احیای معادن کوچک مقیاس

3- اصلاح نظام نظارت بر فعالیتهای معدنی

4- حمایت از تولید داخل ماشین آلات استخراج و تاسیسات فرآوری

توسعه صنایع معدنی

قبل از پرداختن به راهبردها و اقدامات لازم در توسعه صنایع معدنی 5 محور در توسعه معادن می بایست مورد توجه قرارگیرد؛

1- عدالت محور بودن 

اصل ۴۸ قانون اساسی در هر اقدام  توسعه‌ای حاوی این مطلب است که از انفال باید آحاد مردم منتفع شوند  یعنی نهادهایی که در حوزه معدن سیاست گذاری می‌کنند چه در مجلس، چه در دولت می بایست  این اصل ۴۸ را محور قرار دهند  و هرگز اجازه ندهند که سرمایه گذاری‌ها از حالت ملی بودن و انتفاع کل مردم خارج شود . اینکه یک استان سهم 11 میلیارد دلاری ببرد و استان مجاورش صفر، خلاف این اصل قانون اساسی است . همچنین باید تلاش شود در برنامه ریزی ها انتفاع مواد معدنی ارزشمند شامل آحاد جامعه گردد و نه صرفا منطقه یا استان خاص چرا که این منابع انفالی از آنِ کل ملت ایران است . 

2- تناسب حلقه های زنجیره ارزش

در این بخش سه نکته قابل ذکر است ؛ 

الف - تناسب حلقه‌های زنجیره ارزش بعد از اکتشاف به نسبت حلقه اول، به هم خورده است و اندازه ی این حلقه بسیار کوچکتر از حلقه های بعدیست . قطعاً تمرکز حاکمیت و به طور خاص بخش معدنی دولت باید روی حلقه اول یعنی اکتشاف باشد . برای همین موضوع  و برای رسیدن به این هدف باید تمرکز روی بحث زیرساخت ها، افزایش تعداد و ظرفیت ماشین آلات، همچنین افزایش و ارتقای کیفیت و فناوری ماشین آلات و ... باشد.

ب- تناسب حلقه های زنجیره ارزش با یکدیگر نیز باید حفظ شود . در این حوزه تدوین سند آمایش و برنامه بالادستی بخش معدنی کشور باید در دستور کار قرار گیرد . 

ج- به تعاریف جدید خام فروشی اهمیت داده شود ؛ بدین معنا که اگر محصول حلقه های قبلی مورد نیاز حلقه بعدی بود این محصول صادر نشود . 

3- تعیین اهداف بر اساس نیاز داخلی کشور

مهم ارتباط طرح های توسعه ای با نیاز‌های داخلی و اقتصادی کشور است که نتایج آن باید شامل تولید ثروت، اشتغال، ارزآوری و افزایش سهم اقتصادی هر کامودیتی ‌شود.

4- مطالعات فنی و اقتصادی

انجام مطالعات امکان سنجی و محاسبات اقتصادی که اهمیت توجه نهاد‌های نظارتی بر احداث هر طرح توسعه ای را گوشزد می نماید. 

5- توجه به اسناد بالادستی

انطباق بر سند آمایش صنعت و معدن  و اسنادو قوانین بالادستی حوزه معدن و صنایع معدنی و همچنین اصول مرتبط در قانون اساسی و... .

راهبردهای توسعه در صنایع معدنی 

1- توسعه معادن و صنایع معدنی استان هایی که در دو دهه گذشته  مورد توجه نبوده اند 

2- تدوین برنامه جامع توسعه معدن با توجه به اسناد بالادستی  و ظرفیتهای آمایشی کشور

3- توسعه صنایع پائین دستی و دانش بنیان

4- توسعه زنجیره ارزش عناصر نادر خاکی ، فلزات کمیاب و استراتژیک و گوهر سنگها

5- اصلاح واگذاری و راهبری پروژه های توسعه ای ملی به بخش خصوص

راهبردهای توسعه زیر ساختها

1- تدوین برنامه جامع توسعه زیر ساختهای مورد نیاز بخش معدن

2- تعریف اولویت های مورد نیاز معدن و صنایع معدنی استانها 

3- مدیریت منابع  به سمت برنامه آمایشی معدن استانها 

4- جذب سرمایه از منابع غیر دولتی

راهبردهای ارزآوری و تجارت خارجی 

1- اتخاذ سیاستهای تسهیل تجارت خارجی مواد معدنی

2- تعریف نقشه راه اقتصاد سیاسی بخش معدن و صنایع معدنی بین المللی

3- تعامل با کشور های دوست ( همسایه و فرامنطقه ای ) معدنی و صنعتی

4- تعریف راههای تبادل ارزی غیردلاری 

5- صادرات خدمات فنی و مهندسی 

6- رقابت پذیری محصولات معدنی 

7- تقویت ژئو توریسم

راهبردهای توسعه منابع انسانی و عمومی

1- گفتمان سازی و فرهنگ سازی عامه و تخصصی

2- احیای سطوح مختلف آموزش علوم و فنون مربوط به معدن

3- افزایش جذابیتهای شغلی معدنی

4- تنقیح قوانین الزام آور بکارگیری نیروی انسانی  و نظارت بر اجرای آنها

5- ارتقاء کیفی و کمی خدمات تخصصی 

6- اتوماسیون کل فرآیندهای مربوط به منابع انسانی

7- حمایت از استارتاپ ها و دانش بنیان ها

بررسی روند توسعه بخش معدن تا امروز

بررسی سیر توسعه زنجیره ارزش معادن و صنایع معدنی در کشور از ابتدای سال 1392 تا امروز نتایج ذیل حاصل می گردد ؛ 

1- به طور متوسط سالی 1.8 میلیارد تن به ذخایر کشف شده کشور افزوده می شود .

2- نبود مشکل در تحقق اهداف زنجیره مس  و تولید 450 هزار تن کاتد در افق 1404 به شرط حفظ شرایط موجود.

3- نبود مشکل در تحقق اهداف زنجیره طلا  و تولید 12 تن شمش طلا در افق 1404 به شرط حفظ شرایط موجود

4- در سرب و روی از برنامه( 70 هزار تن سرب و 280 هزار تن روی) افق 1404 جلو هستیم .

5- در آلمینیوم( 1.2 تن شمش) کمی از برنامه 1404 عقب هستیم .

6- در سیمان ( تولید 120 میلیون تن ) کمی از برنامه 1404 عقب هستیم .

7- در فلزات کمیاب و عناصر استراتژیک ( مثل لیتیوم ، تیتانیوم و ...) افقی ترسیم نشده است .

8- در گوهر سنگها افقی طراحی نشده و اقدامات جدی صورت نگرفته است .

9- در سنگ تزئینی و نما افقی طراحی نشده و ساماندهی جدی صورت نگرفته است .

10-در سنگ آهن و فولاد تقریبا ظرفیت افق 1404 ( 55 میلیون تن فولاد ) به طور اسمی محقق شده اما چالش کمبود 200 میلیون تنی سنگ آهن در افق 1404 در صورت وارد مدار شدن 110 میلیون تن کارخانه بالادستی فولادی که مجوز آن صادر و بخش عمده ای از آن ساخته شده است.

11-چالش نبود زیر ساخت های لازم در توسعه معدن همچون گاز ، برق ، آب ، جاده و ریل و ... بسیار مشهود است . 

کارگروه تحقیقاتی شهید حسام خوشنویس