اکتشافات؛ حلقه مفقوده توسعه معادن

امروزه اکتشافات به حلقه مفقوده صنعت معدن ایران تبدیل شده است. درحالی که ایران کشوری معدن خیز است و ۷ درصد از ذخایر معدنی جهان را در خود جای داده است، تا مدت ها قبل برنامه مدونی برای رفع این معضل وجود نداشت. یکی از دلایل ضعف اکتشافات، مستهلک بودن ماشین آلات هستند. سال گذشته ناصر تقی زاده مدیرعامل چادرملو و اردشیر سعدمحمدی مدیرعامل وقت شرکت ملی مس از واردات ماشین آلات جدید به کشور خبر دادند.

طی روزهای اخیر آمار دقیق تری از ورود این ماشین آلات به کشور منتشر شده است.  طبق برنامه های سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی، در راستای اجرای برنامه های توسعه ای در حوزه اکتشاف، تعداد ماشین آلات حفاری خریداری شده طی سال های ۹۹ تا ۱۴۰۱ به ۱۰۷ دستگاه رسیده است. در این برنامه ریزی تاکنون ۴۴ دستگاه حفاری وارد کشور شده است.۱۵ شرکت و مجموعه فعال در حوزه صنعت و معدن همچون صنایع ملی مس، چادرملو، گل گهر، توسعه معادن و فلزات، سرمایه گذاری غدیر، هلدینگ باما و وزارت دفاع اقدام به خرید این ماشین آلات کرده اند. به نظر می رسید این اقدام، گامی بلند در راستای تحقق اهداف صنعت معدن کشور باشد. اما باید خاطرنشان کرد هنوز با ایده آل های مدنظر فاصله زیادی وجود دارد.

مدیریت و برنامه ریزی، شاه کلید قفل اکتشافات

مدیریت جزیره ای و نبود مدیریت یکپارچه از دیگر معضلات این بخش است. برای انجام پروژه اکتشاف در یک معدن باید همزمان از چندین بخش دولتی مجوز اخذ کرد. سازمان محیط زیست، وزارت صمت و سازمان انرژی اتمی که در تعیین تکلیف پهنه های معدنی صاحب اختیار هستند، از همین دست بخش های دولتی اند که برای اخذ مجوز باید رضایت هر سه ارگان را جلب کرد.

شرکت چادرملو دو سال پیش با هدف انجام اکتشاف واقعی «واحد اکتشاف» را تاسیس کرد که با هدف انجام اکتشافات علمی، دقیق و سیستماتیک آغاز به کار کرد و با خرید ۸ دستگاه حفاری از خارج از کشور در سایت چادرملو اکتشاف ژرف آغاز شد.

در همین راستا «دنیای اقتصاد» برای بررسی چالش های اکتشافات با دکتر بزرگمهر غفرانی مدیر ارشد اکتشافات چادرملو گفت وگو کرده است.

پازل چند تکه اکتشاف

وی در پاسخ به این سوال که روش جامع اکتشافات شرکت های معدنی در ایران چیست، گفت: در صنایع معدنی متاسفانه روش مشخص و برنامه خاصی نداریم. این اتفاق هم چندین دلیل دارد. اول اینکه ایران سال های سال است که تحت تحریم است. به همین دلیل، روش های نوین اکتشاف و ماشین آلات به راحتی وارد کشور نمی شوند. مانند اکتشافات ماهواره ای که با تجهیزات به روز و با دقت بسیار بالا انجام می پذیرد. ما هنوز هم از روش هایی استفاده می کنیم که ۵۰ تا ۷۰ سال گذشته یوگسلاوی و آمریکا از آن استفاده می کرده اند.

دکتر بزرگمهر غفرانی سپس به این نکته اشاره کرد که ماشین آلاتی که وارد کشور شده اند تنها یک تکه از پازل چند تکه اکتشافات هستند و افزود: نباید صرفا به واردات ماشین آلات تکیه کرد. این ماشین آلات فقط وظیفه حفاری را بر عهده دارند نه بیشتر از آن. در حالی که اکتشاف چندین مرحله دارد که فقط بخشی از آن مربوط به حفاری است. نخستین مرحله یافتن زمین مناسب حفاری است. نمی توان هر محدوده ای را حفاری کرد. اکتشاف نیاز به تکنیک و تکنولوژی پیشرفته دارد که ما از آنها تقریبا بی بهره ایم. البته نباید تحریم ها را مقصر تمامی مشکلات دانست. بخش معدن و صنایع معدنی داخلی نیز بنا به دلایلی کم کاری کرده است که به آنها اشاره می کنم.

اکتشافات، به معنی توسعه معادن است

وی درپاسخ به این سوال که پروژه های اکتشافی چه تاثیری در ادامه حیات معادن دارند، گفت: شرکت های بزرگ دنیا با تبلیغات و توسعه توان ادامه حیات دارند. اکتشافات جزئی از برنامه های توسعه ای معادن محسوب می شوند. همان گونه که کارخانه ها تکنولوژی های روز را وارد کارخانه می کنند، مصرف برق را کم می کنند و... معادن نیز با اکتشاف، خود را توسعه می دهند. متاسفانه معادن برای اکتشاف هزینه نمی کنند. درباره هزینه اکتشاف نیز باید به این نکته اشاره کرد که بعضا سود واقعی معادن از سود اعلامی کمتر است. در حالی که نباید فراموش کرد هزینه اکتشافات مغفول مانده است. اگر معادن به اکتشاف که وظیفه بدیهی آنهاست بپردازند بخشی از آن سود را باید به این موضوع اختصاص دهند. از آنجاکه عملیات اکتشاف پر هزینه است معادن از انجام آن سرپیچی می کنند در حالی که رسیدن به سود بیشتر و توسعه معدن پس از انجام دقیق اکتشافات برای معادن حتمی خواهد بود.

مدیر ارشد اکتشافات چادرملو در ادامه عنوان کرد: مشکل دیگر عدم توجه به هزینه های اکتشافی در قیمت گذاری محصولات زنجیره است. مثلا قیمت کنسانتره سنگ آهن ۱۶درصد قیمت فروش در بورس کالا (اعلامی در کدال) شمش فولاد خوزستان بود. برچه اساسی این نسبت، ۱۶ درصد بود؟ آیا سیاستگذاران اصلا برای اکتشافات اهمیتی قائل بوده اند؟ قطعا نبوده اند. در این وضعیت اگر معادن پروژه های اکتشافی را دنبال کرده و برای این عملیات هزینه می کردند، منجر به ضرر مالی برای آنها می شد. به همین دلیل معادن برای دوری از ضرر و زیان به طور کل برنامه های هزینه بر را متوقف می کردند چون اکتشاف بدون بودجه مناسب غیرممکن است. جالب اینجاست که دقیقا همان افراد تصمیم گیرنده برای قیمت ها و دستوری کردن نرخ، سال ها بعد شعار «باید به اکتشافات توجه شود» می دادند.

عدم اکتشاف چه مضراتی برای بخش معدن دارد؟

دکتر غفرانی سپس به این موضوع اشاره کرد که صادرکنندگان مجوز با عدم الزام معدن داران به ارائه اسناد اکتشافی تفصیلی تر چه ضربه ای به معادن کشور وارد می کنند و گفت: به طور مثال معادن کوچکی در کشور ثبت شده اند که از قضا کوچک نیستند چون در مرحله اکتشاف ضعیف عمل کرده اند. اتفاقی که می افتد این است که توده بزرگی از ماده معدنی زیر رخنمون کوچک وجود دارد که نهان مانده است. پس از استخراج و فروش ماده معدنی کشف شده، به دلیل نسبت بالای باطله به سنگ آنقدر افزایش می یابد که دیگر توجیه اقتصادی ندارد که سنگ زیرین را که اتفاقا ارزش بیشتری دارد استخراج کند. یعنی درآمد کسب شده، صرف باطله برداری برای رسیدن به سنگ اصلی خواهد شد. در این صورت معدن از بین می رود. به نظر من قوانین معدن در بخش تحویل معدن باید تغییر کند. یعنی زمانی که گزارش اکتشاف اولیه را داریم، حتما بخواهیم که اکتشاف تفصیلی تا عمق های بالاتر نیز انجام شود. اگر این معدن ذخیره بالایی داشت شخصی که بهره برداری از آن را برعهده دارد، باید توان مالی بهره برداری از معدن را داشته باشد. اگر این رویه طی نشود اتفاقی که برای معادن سنگ آهن افتاده است برای تمامی معادن رخ خواهد داد. بسیاری از معادن کور می شوند و با قیمت های امروز دسترسی به توده اصلی از نظر اقتصادی منطقی نخواهد بود.

با موضوعات بیان شده می توان دریافت که معمای اکتشافات به راحتی حل نمی شود. باید دید وزارت صمت برنامه ای برای حل این مشکل در نظر گرفته است یا نه.