اجرای طرح تحول زمین ­شناسی و اکتشافات ذخایر معدنی در دولت سیزدهم

با نگاهی به ماموریت اصلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران و مقایسه تطبیقی جایگاه این سازمان ها در جهان، درمی یابیم که همگی این سازمانها وظیفه اصلی تولید اطلاعات پایه علوم زمین و اکتشاف ذخایر معدنی را بر عهده دارند که استفاده درست و تخصصی از این اطلاعات، به هنگام سازی و تولید آنها مطابق با آخرین استانداردها و نیاز کشور، حلقه آغازین توسعه بخش معدن، عمران و زیرساخت است.

در واقع تولید اطلاعات پایه یکپارچه، مبنای طرح ریزی ها و پردازش اطلاعاتی است که در پروژههای عمرانی، زیرساختی و معدنی کشور مورد استفاده قرار میگیرد و به دلیل لحاظ شدن نکات علمی، شناساندن وضعیت های طبیعی در این نقشه ها و اطلاعات پایه از حیث وجود ذخایرمعدنی، مخاطرات طبیعی، پدیده ها و پتانسیلهای زمین شناسی و اکتشافی دارای ارزشی بالا و غیرقابل وصف است که بدون تردید موجب توسعه و رونق بخش اقتصادی کشور می شود.

سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران طی بیش از ۶ دهه فعالیت خود با نگاهی دقیق و متناسب با تجهیزات و دانش روز خود، بهره گیری از متخصصان و کارشناسان ارزشمند و همچنین بر پایه نظام ایندکس نقشههای پایه کشور اقدام به تولید اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی در مقیاسهای گوناگون کرده ‎است. تهیه نقشههای زمینشناسی و اکتشافی که نزدیک به ۱۰۰ عنوان نقشه را شامل می شود در مقیاسهایی نظیر یک میلیونیوم، یک دویست و پنجاه هزارم، یکصدهزارم، یک بیست و پنج هزارم و به تازگی یک پنجاه هزارم در کشور گواهی بر فعالیتهای آگاهانه و مستمر متخصصان این سازمان در سراسر کشور است.

آنچه در خصوص اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی و اهمیت آن آورده شد، بخشی از اهمیت آن در هرکشوری است که ایجاب می کند تا مبنای تصمیم گیری و تصمیم سازی بدنه حاکمیت کشور باشد و روند تولید آن، حفظ و نگهداشت نیروی انسانی متخصص این حوزه و منابع مالی مورد نیاز آن را به صورت مستمر و منظم پایش کند تا موجبات تحرک و رونق در بخش های مختلف اقتصادی، عمرانی و در نهایت ایجاد ثروت ملی و اشتغال پایدار را به دنبال داشته باشد.

با نگاهی به روند تولید اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی در کشور و همچنین وجود نیروی انسانی متخصص در این بخش طی دو دهه اخیر به بروز پدیده هایی چون کاهش چشمگیر میزان دانشجویان و دانش آموختگان رشته های زمین شناسی و معدن (همه گرایش ها)، تعطیلی، غیرفعال شدن، رهاسازی فعالیت یا حتی مهاجرت دسته جمعی شرکتهای مهندسین مشاور در گرایش های مرتبط با فعالیت های بخش حاکمیتی کشور در حوزه زمین شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی، کندی روند تولید اطلاعات پایه و نیاز روزافزون کشور به این ابزار مغزافزاری برخورد می کنیم.

ظهور این پدیده ها، حاصل ضعف و نگاه نادرست کارشناسی- تخصصی برنامه ریزان و تصمیم سازان کشور بوده که نتایجی چون کاهش سهم بخش معدن در اقتصاد کشور، کمبود مواد اولیه معدنی مورد نیاز صنایع، ایجاد زیرساختها و جانمایی های نادرست عمرانی و عدم اکتشاف ذخایر و معادن قابل بهره برداری در کلاس جهانی و همچنین اضمحلال چرخه متخصصان بخش زمینشناسی، اکتشاف و معدن را به همراه داشته است.

آنچه در این میان اهمیت دارد تناقض میان واژه کوچک سازی دولتها، برون سپاری خدمت و جایگاه فعالیتهای حاکمیتی است که برای ایجاد ثروت و تحرک اقتصادی دولتها عنصری حیاتی است که متاسفانه طی سالیان اخیر از منظر نیروی انسانی همواره سعی بر عدم جذب و ایجاد محدودیت در روند به کارگیری متخصصان و کاهش کمیت و کیفیت ایشان در بدنه حاکمیت و همچنین بخش خصوصی بوده است.

نکته جالب توجه در این مقوله، نبود حتی ظرفیت برونسپاری خدمات تخصصی به شرکتهای مهندسین مشاور دارای رتبه به جهت محدود بودن تعداد ایشان در رستههای تخصصی و همچنین ظرفیت کار ارجاعی و ضریب ریالی آن است. در واقع می توان گفت که سیاستگذاری نادرستی در روند تولید اطلاعات پایه، ظرفیت سازی برونسپاری خدمت و به کارگیری متخصصان در این حوزه داشته ایم و بر این اساس ضرورت ایجاد تحولی در تولید اطلاعات پایه و نگاهی متفاوت از قبل، بیش از پیش احساس میشود.

تحلیل عملکرد و ارائه برنامه های تحولی در دولت سیزدهم

در راستای منویات رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی درخصوص لزوم رسیدن به اقتصادی مستقل، بهره گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی کشور و توزیع عادلانه آن و همچنین تاکید رییس جمهوری اسلامی ایران و وزیر صنعت، معدن و تجارت در ضرورت ایجاد تحول بنیادین در بخش علوم زمین و معدن کشور به عنوان یکی از مولفه های مهم اقتصادی، اشتغالزایی و توسعه ای جمهوری اسلامی ایران در سال های پیش رو، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در قالب توافقنامه و برنامه ای مشارکتی با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به تعریف برنامه ای تحولی در بخش زمین شناسی و اکتشاف ذخایر جدید معدنی کشور کرد.

پس از ماه ها بررسی و تحلیل فنی در کمیته راهبردی مشترک معدنی کشور با حضور مدیران و متخصصان این بخش، استان خراسان جنوبی به عنوان نخستین هدف اجرای این برنامه در سال ۱۴۰۰ معرفی و برنامه ریزی اجرای پروژه تحول زمین شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی برای آن طراحی و اجرا شد. طرح تحول زمین شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی وفق توافقنامه سه جانبه میان آن معاونت، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، در ابتدا با اهداف و برنامه هایی از استان خراسان جنوبی و با نگاهی نو بر تهیه اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی از مهر ۱۴۰۰ آغاز شد.

علاوه بر این، با در نظر گرفتن تنوع لایه ها و نیاز به به روزآوری و استفاده از تکنولوژیهای و فناوری های جدید، بی شک تکمیل و بازبینی های تولید اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی امری اجتناب ناپذیر است. چراکه داده هایی با صحت و دقت بیشتری در اختیار ذینفعان قرار گرفته و ضمن کاهش ریسک سرمایه گذاری در امر اکتشاف و جانمایی فعالیت های عمرانی و شهرسازی با بهره گیری از اطلاعات پایه زمین شناسی از دقت و صحت بیشتری برخوردار خواهد شد.

بر این اساس، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور برنامه های ذیل را در راستای تحول و بازنگری در تولید اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی سراسر کشور، طراحی و پیشنهاد کرده است:

اهداف کلان طرح

- توسعه مناطق کم برخوردار در راستای رونق بخش معدن و زیرساخت های عمرانی کشور

- تولید اشتغال مولد با نگرش ویژه بر نیروی انسانی بومی و متخصص

- تولید اطلاعات زیرساختی کاربردی متناسب با سیاست های آمایش سرزمین در قالب تهیه نقشه های زمین شناسی نوین نسل دوم، اکتشاف سیستماتیک و هدفمند ذخایر معدنی، افزایش پوشش برداشت های ژئوفیزیک هوایی در راستای تکمیل اطلاعات عمقی علوم زمین و کشف ذخایر جدید معدنی همچنین ایجاد فرصت های سرمایه گذاری در بخش زیرساخت و معدن

- افزایش بازدهی و بهره وری

با اجرای چنین طرح تحولی، بی شک شاهد موارد ذیل برای نخستین بار در کشور خواهیم بود:

- افزایش دقت چهار برابری با توجه به تغییر در مقیاس کار

- کاهش موثر زمان تبدیل کانسار به معدن به یک سوم زمان قبلی

- اجرای مدل مشارکتی بر اساس وافقنامه ای سه جانبه

- تربیت نیروی انسانی متخصص بخش معدن (زمین شناسی و اکتشاف) در مناطق هدف پروژه تحول

- تکمیل و توسعه زیرساختهای اطلاعاتی، فناوری و پایگاه داده های علوم زمین کشور با بهره گیری از همه ظرفیت های قانونی در جهت افزایش بازدهی، افزایش سهم سرمایه گذاری بخش خصوصی و ایجاد شفافیت حداکثری در ارائه اطلاعات حوزه زمین شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی

ایجاد تحرک در بخش خصوصی (جامعه مهندسان مشاور، دانشگاهها و مجموعه های دانش بنیان و غیره) در حوزه زمین شناسی، اکتشاف و آزمایشگاه های علوم زمین از طریق برون سپاری فعالیت ها

از این رو بر اساس ضروریات و نیازها بر مبنای وضع موجود، برنامه ای در بازه زمانی سه ساله به شرح زیر تدوین شده است:

معرفی پروژه و نتایج مورد انتظار

این پروژه در مساحتی نزدیک به ۱۵هزار کیلومتر مربع اجرا شد.

میزان سرمایه گذاری و منابع مالی اجرای این طرح در استان خراسان جنوبی در حدود یک هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال است.

در این پروژه تعداد ۶۰ ورقه- نقشه زمین شناسی، ژئوشیمیایی، اکتشاف سیستماتیک چهار لایه ای شامل فلزی، غیرفلزی، کانی های قیمتی و عناصر استراتژیک تهیه خواهد شد.

مقیاس، نحوه برداشت و تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پروژه مطابق با استانداردهای جهانی بوده و برای نخستین بار در کشور (مقیاس یک پنجاه هزارم) این مقیاس برای سه عنوان نقشه مذکور عملیاتی شده است. لازم به ذکر است با توجه به انتخاب این مقیاس، دقت مطالعات انجام شده نسبت به مقیاس ملی یکصدهزارم، چهار برابر بیشتر شده است.

از نتایج دیگر این پروژه باتوجه به برداشت داده های ژئوفیزیک هوایی به میزان ۹۰ هزار کیلومترخطی و معرفی ۱۱۶ منطقه امیدبخش در گستره موردنظر بوده که تحولی چشمگیر در بخش معدن استان به همراه داشته است.

مدت زمان اجرای این پروژه از مهرماه ۱۴۰۰ به مدت ۱۲ ماه برآورد شده که این بازه زمانی در مقایسه با روند انجام پروژه های قبلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به حدود یک سوم زمان قبلی کاهش پیدا کرده است و دقت مطالعات نیز به دلیل تغییر و تحول موثر در روش های برداشت صحرایی، آنالیز و تحلیل داده های تولید شده و نظارت علمی برجا (در محل پروژه) دارای رکورد منحصر به فردی در کشور است.

دستاوردهای کمی پروژه تحول استان خراسان جنوبی (مهرماه ۱۴۰۰ تا مهر ماه ۱۴۰۱)

- حضور نزدیک به ۱۸۰ نفر از متخصصان و کارشناسان سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی در منطقه

- انجام ۱۴هزار کارشناس/روز ماموریت صحرایی در راستای اجرای پروژه

- استفاده از ظرفیت نخبگان دانشگاهی استان جهت مشارکت و نظارت علمی در روند پیشرفت پروژه (تفاهمنامه و قرارداد با دانشگاه صنعتی بیرجند و دانشگاه بیرجند)

- پوشش ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از کشور با مقیاس ۱:۵۰.۰۰۰

- افزایش چهار برابری دقت برداشتها نسبت به نقشه های ۱:۱۰۰.۰۰۰

- برداشت ۲۰ هزار نمونه زمین شناسی و اکتشافی در جهت شناسایی ذخایر معدنی جدید در منطقه (۳۱۱۶ نمونه- ۱۰۲۷۷ نقطه برداشت شده)

- همسان سازی آنالیز نمونه های ژئوشیمیایی در کل پهنه با تجزیه ۵۷ عنصر

- معرفی ۶۰۰ حوضه آنومال در کل مساحت پهنه خراسان جنوبی جهت کنترل صحرایی در ۲۰ برگه

- دریافت شواهدی از ذخایر جدید مواد فلزی مانند مس، طلا، پلی متال، سنگ های ساختمانی، سنگهای قیمتی (گارنت، عقیق)، لیتیوم سنگی، تنگستن، آهن و نیکل (نیکل برای نخستین بار در این منطقه جغرافیایی گزارش شده است) در منطقه مورد پیماش که طی مطالعات تکمیلی میزان و ذخیره ماده معدنی مشخص خواهد شد.

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان کردستان (خرداد ۱۴۰۱ – خرداد ۱۴۰۲)

- ۲۵ برگ نقشه – گزارش (سه عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی). در مجموع ۷۵ برگ نقشه- گزارش

- پوشش ۵۳ درصد از استان کردستان

- اجرای عملیات ژئوفیزیک هوایی به میزان ۲۲.۰۰۰کیلومتر خطی از خرداد ماه ۱۴۰۱در پی عملیاتی سازی بالگرد سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور بعد از حدود پنج سال.

با توجه به تکمیل و به روزآوری مطالعات در بازه های زمانی مختلف به سبب ارتقای سخت افزار، دانش فنی و دقیق تر شدن مقیاس مطالعات فعالیت های اکتشافی و به دلیل ضعف های تکنولوژی و کاستی های دانش تخصصی و مهارتی، بازنگری در تولیدات تخصصی قبلی امری اجتناب ناپذیر است.