معمای دریاچه ارومیه؛ دیروز تیتانیوم امروز لیتیوم
دنیای معدن-دریاچه کهن «چی‌چست» دریاچه‌ای که در کرانه خود، خاطرات زیادی را جای داده و واژه واژه‌اش گذری بر پیشینه ایرانیان کهن است، حالا نظاره‌گر غروبی غم‌انگیز است. این روزها دریاچه ارومیه به نمک نشسته است و هر روز دامنه شایعات درباره خشکاندن عمدی این پهنه آبی گسترش می‌یابد پنج سال پیش استخراج تیتانیوم و امسال استحصال لیتیوم موضوع داغ شایعات شده است.
به گزارش دنیای معدن، این روزها دریاچه ارومیه وضعیت مناسبی ندارد و هر روز دامنه شایعات درباره خشکاندن عمدی این پهنه آبی گسترش می‌یابد پنج سال پیش استخراج تیتانیوم و امسال استحصال لیتیوم موضوع داغ شایعات شده است. تصاویری که در روزهای گذشته و در فضای مجازی از حرکت چند کامیون بر بستر دریاچه ارومیه و حمل خاک و نمک این دریاچه منتشر شده، بار دیگر به شایعات مربوط به استحصال ماده مهم و راهبردی لیتیوم از شورابه‌های باقی مانده از دریاچه دامن زده است.
ماجرای امکان استخراج لیتیوم از کف دریاچه ارومیه چیست؟
در گزارش هایی که اخیرا در برخی رسانه ها منتشر شده، این طور آمده است که بررسی ها نشان می دهد اگرچه خشکسالی و سدسازی موجب خشکیدن دریاچه های داخلی شده و تلاش هایی هم برای احیای آنها انجام شده است، اما این خشکیدن در پس خود منابع مالی زیادی با استخراج لیتیوم به همراه دارد و به نظر می رسد وجود منابع عظیم «لیتیوم در کف تالاب هایی از جمله دریاچه ارومیه، شاید یکی از دلایل توجه ناکافی به روند خشک شدن این منابع مهم طبیعی و تعلل در احیای آن باشد.
در این گزارش ها تاکید شده است که لیتیوم اکنون در بازارهای جهانی به صورت فلز، به طور تقریبی ۱۶۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می رسد و همچنین کنسانتره آن با کیفیت های «درجه کیفیت ساخت باطری»، «کربنات لیتیوم» و «کنسانتره» به ترتیب در حدود ۲۰ هزار دلار، ۷ هزار دلار و ۵ هزار دلار در هر تن قیمت دارد. اساسا هم لیتیم یکی از فزات گرانبهایی است که در سال های اخیر تقاضای زیادی در بازارهای جهانی برای آن وجود داشته، به گونه ای که قیمت این فلز در بازار شانگهای، در هشت ماه گذشته بیش از ۴۰۰ درصد رشد کرده است.
پنج سال پیش مسعود تجریشی، مدیر وقت دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه وجود ماده معدنی ارزشمند تیتانیوم در دریاچه ارومیه را رد کرد وگفت: این ادعا که کف دریاچه تیتانیوم وجود دارد اشتباه است، اما عناصر دیگری مانند کلر، سدیم لیتیوم و منیزیوم در این دریاچه وجود دارد.
معاون سازمان حفاظت محیط زیست همچنین در آن زمان گفته بود: حتماً عناصر شیمیایی در بستر دریاچه وجود دارد که می‌تواند شامل سدیم و کلراید که همین نمک طعام است باشد و در رده‌های بالاتر عناصر، که بسیار ارزشمند هستند، لیتیوم است که اگر قصد برداشت آن وجود دارد باید غلظت به حدی باشد، که توجیه اقتصادی هم داشته باشد، اما میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه برای استخراج، توجیه اقتصادی ندارد.
این صحبت ها اما در حالی مطرح می شود که در هفته های اخیر، نه تنها وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه باعث انتقاد شدید افکار عمومی از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در ۱۰ گذشته شده است، بلکه این مساله صدای نمایندگان مجلس را هم درآورده است. در همین راستا در روزهای پایانی تیرماه، مجلس شورای اسلامی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه را کلید زد.
ویژگی های فلز لیتیوم چیست؟
لیتیوم جزو آن دسته از عنصرهای جدول تناوبی و همچنین جزو آن دسته از فلز های قلیایی میباشد که از ویژگی های جالب و مهمی برخوردار است. یکی از ان ها این است که این فلز یا به عبارتی دیگر این فلز قلیایی با آب بسیار سریع واکنش می دهد و دلیل این که در زیر روغن نگه داری میشود هم همین است. چرا که قدرت واکنش دهی لیتم با آب آنقدر سریع می باشد که سریعا واکنش می دهند و به اکسید تبدیل می شوند.
از ویژگی های جالب و خارق العاده ای که در ارتباط با این عنصر و یا این فلز قلیایی وجود دارد این است که این عنصر یک قدرت خارق العاده در ارتباط با هدایت کردن جریان های الکتریکی دارد. و یا به عبارت دیگر می توان گفت که این فلز قلیایی را می توان به عنوان یک هادی که فعالیتی قابل قبول در ارتباط با جریان های الکتریکی دارند دانست و در این زمینه فعالیتی چشم گیر دارد. از ویژگی های دیگری که در ارتباط با این عنصر می توان بیان کرد نیز این است که از آن جایی که عنصری سبک است و یا به عبارتی می توان گفت که این فلز قلیایی جزو سبک ترین فلز های جدول دوره ای و یا همان جدول تناوبی ما می باشد. این عنصر و یا همان فلز قلیایی آنقدر سبک است که چگالی آن نصف چگالی لب می باشد و در صورتی که این فلز را در آب بیندازیم فلز روی آب به حالت شناور باقی خواهد ماند.
کاربرد لیتیوم
لیتیوم که وجودش در دنیای امروز یکی از ملزومات تکنولوژی محسوب میشود، یک فلز قلیایی نقره‌ای- سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبک‌ترین فلز و کم‌چگالی‌ترین عنصر جامد است. این ماده به دلیل ارزش و اهمیت بالای این فلز در تولید باتری برای صنایع مختلف الکترونیکی از جمله خودروهای برقی، لپ‌تاپ‌ها، تلفن‌های همراه، پنل‌های خورشیدی و لوازم جانبی و همچنین برای اهداف ذخیره‌سازی انرژی به منزله جواهری در تاج است. علاوه بر این، لیتیوم نیروی کششی زیادی دارد و به دلیل وزن کم آن گزینه بسیار مناسبی برای باتری‌های کم‌وزن و پرانرژی است. همچنین این ماده معدنی همراه با سرب آلیاژی را تولید می‌کند که در ساختن بلبرینگ چرخ‌های قطار استفاده میشود. از دیگر مصارف لیتیوم می‌توان به کاربرد آن در صنعت داروسازی اشاره کرد.
شیلی با ۸ میلیون تن ذخایر لیتیوم، بیشترین میزان ذخایر این ماده معدنی را در جهان دارد. پس از آن ایران با ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تن قرار دارد و استرالیا و آرژانتین به ترتیب با دارا بودن ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن و ۲ میلیون تن ذخایر لیتیوم در رتبه‌های سوم و چهارم جهان قرار دارند. البته لیتیوم در ایران به تولید و فناوری نرسیده و اقتصادی بودن اکتشاف و فرآوری لیتیوم بسیار پراهمیت است.
دریاچه ارومیه حاوی لیتیوم اندک هست
علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در این باره گفت که دریاچه ارومیه حاوی لیتیوم هست اما مقادیر آن به قدری اندک است که هیچ کس در ایران نمی‌تواند این میزان اندک را فرآوری کند.
وی اضافه کرد: لیتیوم موجود در بستر خشک شده این دریاچه ۳۰ تا ۳۵ ppm است که اگر هم برداشت شود اقتصادی نیست. استحصال لیتیوم در شرایطی اقتصادی است که بیش از ۱۰۰۰ ppm باشد و ۳۰ تا ۳۵ ppm به قدری اندک است که می‌توان گفت اصلا وجود ندارد.
موضوع برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه
شهنام اشتری مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در رابطه با موضوع حاشیه‌ساز برداشت لیتیوم از بستر دریاچه ارومیه در فضای مجازی توضیحاتی ارائه داده و اظهار کرده که در روزهای گذشته انتشار تصاویری از برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه، سبب شده تا عده‌ای در فضای مجازی این برداشت‌ها را مربوط به لیتیوم و یا سایر عناصر ارزشمند بدانند.
وی ادامه داد: به دنبال انتشار مطالب کذب و شایعات در فضای مجازی، مبنی بر اینکه املاح و مواد معدنی به غیر از نمک خشک برداشت میشود، ضمن تکذیب این موضوع به استحضار مردم عزیز کشورمان می‌رسانم، طبق روال سال‌های گذشته از بستر دریاچه ارومیه برداشت نمک خشک با مجوز سازمان صنعت معدن و تجارت و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست و با نظارت مستمر انجام میشود.
اشتری با تکذیب خبر برداشت لیتیوم و سایر املاح موجود از بستر دریاچه ارومیه افزود: رو به خشکی رفتن دریاچه ارومیه هیچ ربطی به وجود یا عدم وجود منابع لیتیوم در آن ندارد، بلکه این مشکل ناشی از استفاده ناپایدار از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تغییرات اقلیمی می باشد.
لبخند نمکین دریاچه‌ای ارومیه
اینک این ماییم و این لبخند نمکین دریاچه‌ای در حال مرگ، دریاچه‌ای که با همه زیبایی‌اش با همه قدمت خود و با همه نعمت‌هایش در حال نابودی است، این نابودی یعنی نابودی سه درصد از خاک ایران و ایرانی با پیکری زخمی برجای می‌ماند.
فاجعه انسانی در راه است
فراتر از بحران پیش‌رو که چند سال است گونه‌های گیاهی و حیوانی دریاچه را با مشکل روبه‌رو کرده است، بسیاری از کارشناسان دولتی و غیردولتی این نکته را متذکر شده‌اند که با کاهش مساحت دریاچه ارومیه و خشکی تدریجی، دریاچه ارومیه به شوره‌زاری ۸ میلیارد تنی تبدیل میشود که زیست‌بوم انسانی منطقه را از بین خواهد برد و در نهایت منجر به مهاجرت‌های ناخواسته و از بین رفتن بخش مهمی از کشتزارهای اطراف میشود.
گزارش حاکی است، دریاچه ارومیه به دلیل داشتن ارزش‌های اکولوژیک و منحصر به فرد، در سال ۱۳۴۶ براساس مصوبه شماره یک شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور، به عنوان منطقه حفاظت شده و طبق مصوبه شماره ۶۳ شورای عالی در سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی ارتقا یافت. همچنین در سال ۱۳۵۶ براساس مصوبات MAB (انسان و کره مسکون) به عنوان یکی از مناطق بین‌المللی ذخیره‌گاه‌های زیست کره در سطح جهان به ثبت رسیده است. این دریاچه با تمام جزایر آن در سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از تالاب‌های بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت و از طرف موسسه بین‌المللی تالاب‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق مهم پرندگان انتخاب شد.
در این دریاچه قبلا ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، هفت گونه دوزیست و ۲۶ گونه ماهی زیست می‌کند.
دریاچه ارومیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آنها از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه طبیعی جهان به ثبت رسیده است.
دریاچه ارومیه از نظر سطح آب‌های آزاد، بیستمین دریاچه جهان از لحاظ وسعت و شورترین بعد از بحرالمیت محسوب میشود. طول دریاچه از ۱۳۰ تا ۱۴۶ کیلومتر و عرض آن از ۵۸ کیلومتر تا ۱۵کیلومتر (بین کوه زنبیل و جزیره اسلامی) متغیر است. حجم آب دریاچه ارومیه در مساحت ۵ هزار و ۸۲۲ کیلومتر مربع و با عمیق متوسط ۵.۴ متر بالغ بر ۳۱ میلیارد مترمکعب برآورد شده است. حوزه آبریز دریاچه ارومیه دارای ۵۲ هزار و ۴۷ کیلومتر مربع بوده که در استان‌های آذربایجان غربی، شرقی، کردستان و قسمت بسیار کمی نیز در کشور ترکیه است.
دیدگاهتان را بنویسید