عبرت‌‌‌های «هپکو» برای اقتصاد ایران

کاترپیلار، کوماتسو، ولوو یا لیبهر؛ فرقی ندارد که از کجای جهان برخاسته‌‌‌اند؛ همه سازندگان بزرگ ماشین‌‌‌آلات معدنی در سالیان اخیر مدل کسب‌وکار خود را تغییر داده‌‌‌اند. اغلب آنها خود معدنکار شده‌‌‌ یا به توسعه معدنکاری دیجیتال و هوشمند در پروژه‌‌‌های مشترک با غول‌‌‌های دنیای معدن پیوسته‌‌‌اند. کار تا جایی پیش رفته که کاترپیلار و کوماتسو رکوردداران ثبت اختراع و پتنت در آمریکای شمالی در بخش معدنکاری دیجیتال هستند. فشرده‌‌‌‌شدن زنجیره تامین جهانی و سرعت‌گرفتن تحولات باعث شده است تا تقاضا برای محصولات مختلف تولید مواد معدنی شدت گیرد و همین موضوع رشد تقاضای چشمگیری را در بخش ساخت ماشین‌‌‌آلات پدید آورده است. این وضعیت سبب شده است تا بخشی از تقاضای موثر موجود در بازار نصیب تولیدکنندگان کوچک و گمنام شود و بزرگان دنیای ماشین‌‌‌آلات معدنی در تنگنای خاصی قرار گیرند.

در چنین وضعیتی دو راه بیشتر پیش‌روی بازیگران نیست: صرف‌نظر کردن از سرمایه و پذیرفتن باخت و مشاهده درخشش رقبا یا برخاستن و تغییر مسیر و ادامه کار؛ کاری که کاترپیلار، کوماتسو، ولوو یا لیبهر به‌خوبی از عهده آن برآمدند، اما شرکتی همچون هپکو نتوانست آن را انجام دهد و زمینگیر شد. در سالیان اخیر که قوانین بسیاری برای ممانعت از واردات ماشین‌‌‌آلات و قطعات دارای نمونه مشابه داخلی در کشور تصویب و ابلاغ شده، همواره این نکته به مقامات و سیاستگذاران گوشزد شده است که اثر ممانعت از واردات فناوری‌‌‌های روز بر پویایی اقتصاد ایران شدید است و حصار کشیدن راه درستی برای حفاظت از صنایع داخلی نیست. هپکو نمونه اعلای سکته اقتصاد به‌واسطه ترس از تغییر است. اگر قرار بود تغییر و تحول جهان موجب شود تا کاترپیلار، کوماتسو، ولوو یا لیبهر خود را ببازند و بازی را به رقبا واگذار کنند، اساسا اقتصادهای صنعتی شکل نمی‌‌‌گرفتند.

مشاهده تجربه این شرکت‌ها طی بیش از نیم‌قرن فعالیت اقتصادی و صنعتی نشان می‌دهد آنچه سبب شد تا هپکو در ایران زمینگیر شود و برای ایستادن دوباره کل بخش معدن را متوقف سازد، نبود تفکر استراتژیک پیرامون نحوه کسب درآمد از تغییرات جهان بوده است؛ اتفاقی که درباره کاترپیلار، کوماتسو، ولوو یا لیبهر رخ داد و سبب شد این شرکت‌ها به‌جز ساخت ادوات راهسازی و ماشین‌‌‌آلات معدنکاری به پیمانکاری در پروژه‌‌‌های نفتی و معدنی، سرمایه‌گذاری در طراحی و ساخت کارخانه‌های صنعتی، طراحی ماشین و انواع تجهیزات فنی، توسعه‌‌‌ سیستم‌های انرژی، حمل‌ونقل بار، فعالیت‌‌‌ در اسکله‌‌‌های تجاری و طیف وسیعی از فعالیت‌‌‌های مشابه و همبسته صنعتی و خدماتی گرایش پیدا کنند. این کار موجب شد علاوه بر حفظ مزیت‌‌‌های برجسته این شرکت‌ها در بخش ساخت ماشین‌‌‌آلات معدنی، افق‌‌‌های تازه اقتصادی و مالی پیش‌روی برندهای مورد اشاره باز شود. این تجربه، امروز می‌‌‌تواند راهگشای شرکت‌هایی نظیر هپکو باشد؛ صنعتگر ماهری که وابستگی گسترده به یک‌سبد کالای خاص در آن موجب شد تا در بحران‌های اقتصادی تاب‌آوری خود را از دست دهد و زمینگیر شود. نمونه اعلای ارائه یک مدل کسب‌وکار تاب‌آور، متنوع و سودساز شرکت آلمانی لیبهر (در تلفظ آلمانی لییِبهِر (liebherr)) است که از گذشته‌‌‌های دور به فعالیت در بازار خودروهای تجاری، راهسازی، معدنی و باری پرداخته؛ اما به مدد مزیت‌‌‌های صنعتی خود، مدلی از کسب‌وکار را توسعه داده است که تاب‌‌‌آوری بالایی دارد. حضور در اسکله‌‌‌های مختلف و اجرای عملیات بارگیری و تخلیه که به مدد ادوات ساخت خود ممکن می‌شود، یکی از این فعالیت‌‌‌های سودآور است.

ارائه خدمات به بخش هوایی و مهندسی سفر از دیگر عناوین فعالیت اقتصادی این شرکت است. توسعه دانش ساخت گیربکس و ادوات انتقال قدرت برای ساخت توربین و موتورهای گازسوز و جت، ارائه خدمات مهندسی به ناوگان حمل‌ونقل دریایی در کنار هتل‌‌‌سازی، قطعه‌‌‌سازی، تولید ادوات سردخانه و ماشین‌‌‌آلات الکتریکی مورداستفاده در خانه نیز دیگر بخش فعالیت لیبهر است که کمک کرده است تا اگر یک بخش از سوددهی افتاد، فعالیت بخش‌‌‌های دیگر این زیان را جبران کند.

اخیرا که این گروه بزرگ بستر اختصاصی خود را برای مدیریت واحد هوشمند معدن ارائه کرده، باب تازه‌‌‌ای در شیوه معدنکاری هوشمند گشوده و برگ دیگری به مدل کسب‌وکار خود افزوده است. در این روش که پس از معرفی در اکسپوی جهانی معدن در سال ۲۰۲۱ به‌شدت فراگیر شده، بستر جدیدی برای استفاده از داده‌‌‌های تولیدشده در معادن ابداع شده که جریان پایش ماشین‌‌‌آلات و ادوات را از مسیر دریافت و سپس تجزیه و تحلیل داده‌‌‌ها باز کرده و بینش‌‌‌های روشنی با غنای موردنیاز مدیران معادن و گردانندگان معدن ایجاد می‌کند. این بستر به گفته مهندسان لیبهر به ارتقای ملموس عملکرد ناوگان، افزایش بهره‌‌‌برداری، ارتقای سلامت کارکنان و در دسترس بودن دستگاه‌‌‌ها منجر شده، ضمن اینکه با فرآیندهای دقیق مبتنی بر هوش مصنوعی، خدمات ارائه‌شده به مشتری کیفیتی برجسته پیدا می‌کند. این روند پشتیبانی از راه دور معدن را با تکیه بر اطلاعات فنی ذخیره‌شده در پورتال تحویل محتوا برعهده گرفته و با عیب‌یابی عملکرد معدن، مشاور خوبی برای ارتقای کیفیت عملکرد فنی ادوات است. از جمله فواید این بستر اختصاصی استفاده همزمان از اتوماسیون ماشین‌‌‌آلات، در کنار ارائه خدمات دیجیتال و سیستم‌های کمکی است که وقتی با آنالیز داخلی خطوط تولید همراه می‌‌‌شود، دامنه انعطاف‌‌‌پذیری از راه‌‌‌حل‌‌‌های نوین را برای افزایش ایمنی و اثربخشی عملیات به گردانندگان معدن ارائه می‌دهد. این سیستم به حدی دقیق عمل می‌کند که استقلال معدنکاری از اپراتورها تا حد قابل‌توجهی حاصل خواهد شد. تنها در یکی از بخش‌‌‌های این بستر، چارچوبی با عنوان کیت خودمختاری (Autonomy kit) ابداع شده که به ماشین‌‌‌آلات اجازه عملکرد هوشمند و خودران مبتنی بر ادراک داخلی را می‌دهد؛ روندی که در ادغام با توان روباتیکی بستر، یک پروتکل باز را برای مدیریت ترافیک معدن خلق می‌کند.

حال در چنین شرایطی بهتر نیست سیاستگذاران تولید و تجارت و مدیران شرکت‌های داخلی به جای اصرار بر تداوم ممنوعیت واردات برای افزایش فروش تولیدات داخلی، مسیر فراگیر و بی‌انتهای تحول مدل کسب‌وکار را در پیش گیرند تا از این مسیر، هم امکان تحول بنگاه‌‌‌های صنعتی فراهم شود و هم معدنکاران بومی بتوانند نیازهای خود به ماشین‌‌‌آلات و فناوری را به‌سهولت برطرف کنند؟

گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» با هدف توجه به تبیین نقش و جایگاه بخش خصوصی در شکوفایی اقتصادی و توسعه پایدار در روزهای ۱۸ و ۱۹ اردیبهشت‌‌‌ماه اقدام به برگزاری سیزدهمین «همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و سنگ‌آهن ایران با نگاهی به بازار» در محل هتل المپیک تهران می‌‌‌کند. همچنین در روزهای ۲۰ و ۲۱ اردیبهشت‌‌‌ماه امسال «همایش و نمایشگاه چشم‌‌‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران» و فناوری‌‌‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار، در محل هتل المپیک تهران برگزار می‌‌‌شود.