روی چیست؟

"فلز روی" با علامت اختصاری (Zn) به عنوان بیست و چهارمین عنصر فراوان در طبیعت، فلزی براق و مایل به سفید - آبی است. این فلز در بیشتر دماها سخت و شکننده است اما در دمای بین 100 تا 150درجه سانتی گراد قابلیت شکل گیری پیدا می کند و در دمای بالای 210درجه سانتیگراد، دوباره شکننده می شود و با ضربه می توان آن را پودر کرد. چگالی روی نسبت به آهن کمتر است و دارای ساختار بلوری 6ضلعی است. در خاک، هوا، آب و غذا مقادیری روی وجود دارد. همچنین این فلز رسانای مناسب الکتریسیته است.

روش های استخراج روی

به طور کلی برای استخراج روی از دو روش پیرومتالوژی و هیدرومتالوژی استفاده می شود که روش اول به دلیل انرژی مصرفی بالا شامل هزینه های زیادی است. بنابراین در ایران تنها از روش هیدرومتالوژی برای استخراج این فلز استفاده می شود. در این روش که به آن استخراج «تر» نیز گفته می شود، کانه را حل و مواد زاید آن را حذف می کنند. در این بین پس از استخراج روی از معدن و تعیین درصد میزان روی، کانه های حاوی روی به صورت کنسانتره مایع دپو و سپس طی فرآیندی به ورق تبدیل می شود. ورق روی نیز با حرارت بالا ذوب و در نهایت به شمش روی تبدیل می شود.

فلز روی چه مصارفی دارد؟

این فلز یکی از رایج ترین عناصر در پوسته زمین و از زمان های قدیم توسط انسان مورد استفاده قرار گرفته است. روی امروزه کاربردهای گسترده ای به ویژه برای کشورهای در حال توسعه دارد. کاربرد اصلی روی در گالوانیزه کردن آهن و فولاد است که با ایجاد پوششی از روی، از آنها در برابر زنگ زدگی محافظت می کند. بیش از نیمی از کاربرد روی برای گالوانیزاسیون است. همچنین از روی می توان در ترکیب با سایر فلزات آلیاژ (به ویژه برنج و برنز) تولید کرد. آلیاژ روی تقریبا 17 درصد از مصرف جهانی روی را تشکیل می دهد. از این فلز در تولید باتری ها و حتی لاستیک نیز استفاده می شود. از نظر سلامتی، روی برای بدن انسان اهمیت زیادی دارد و کمبود روی می تواند باعث بسیاری از بیماری ها و مشکلات سلامتی شود. به طور کلی از فلز روی در صنعت برای ساخت رنگ ، تولید لاستیک، وسایل آرایشی و صنایع داروسازی، پوشش کف، پلاستیک، چاپ پارچه، صابون سازی، باتری ، منسوجات، تجهیزات الکتریکی و دیگر تولیدات استفاده می شود.

فلز روی در بازارهای جهانی

مجموع ذخایر جهانی روی حدود 250 میلیون تن برآورد شده است. در سال 2020، تولید جهانی معدنی روی بالغ بر 12 میلیون تن و تولید فلز روی تصفیه شده بالغ بر 6/ 13 میلیون تن بود. همچنین مصرف جهانی فلز روی تصفیه شده در همین سال به حدود 1/ 13 میلیون تن رسید. استرالیا دارای بزرگ ترین ذخایر روی در جهان است. کشورهای دیگر با ذخایر قابل توجه عبارتند از: چین، مکزیک و پرو. ایالات متحده نیز رتبه ششم را در ذخایر روی دارد، ذخایر روی این کشور حدود 11 میلیون تن برآورد شده است. چین بزرگ ترین تولیدکننده روی از معادن جهان است. در سال 2020، تولید معدن روی چین به 2/ 4 میلیون تن رسید. این میزان حدود یک سوم کل تولیدات معدنی جهان بود. استرالیا و پرو به ترتیب دومین و سومین کشورهای بزرگ استخراج کننده روی در جهان هستند. بزرگ ترین وارد کننده فلز روی در سال 2020، ایالات متحده بود که بیش از 19/ 2 میلیارد دلار محصولات روی وارد کرد. چین به عنوان دومین وارد کننده بزرگ روی با ارزش واردات کمتر از 2 میلیارد دلار است. ارزش صادرات روی در سال 2020 حدود 6/ 15 میلیارد دلار آمریکا برآورد شده است. صادرکنندگان اصلی کره جنوبی، بلژیک و کانادا بودند که صادرات هر یک از آنها بیش از 2/ 1 میلیارد دلار آمریکا بود.

تولید فلز روی در ایران

ایران با داشتن 11 میلیون تن ذخایر روی، کمتر از 5 درصد ذخایر کل روی دنیا را دارد. بر اساس داده های اداره جهانی آمار فلزات، تا سال 2020، ایران حدود 132 هزار تن روی تولید کرده است. تولید جهانی روی در سال یادشده بیش از 12 میلیون تن بود. همچنین در سال 2020 ایران حدود 2/ 158 هزار تن اسلب روی تولید کرده است. تولید جهانی اسلب روی در این سال حدود 6/ 13 میلیون تن بود. معادن «مهدی آباد»، «انگوران»، «ایرانکوه» و «نخلک» جزو مهم ترین معادن روی در ایران هستند که معدن سرب و روی انگوران و کارخانه تولید سرب و روی انگوران بزرگ ترین تولیدکننده سرب و روی ایران و بزرگ ترین معدن سرب و روی خاورمیانه است. این معدن واقع در شهرستان ماهنشان و در ۱۳۵کیلومتری غرب شهر زنجان واقع شده است. میزان ذخایر معدن انگوران در بخش روباز 8میلیون تن و در بخش زیرزمینی 4میلیون تن روی با عیار بالاست.

نحوه قیمت گذاری روی در ایران

قیمت گذاری این فلز در ایران نیز به مثابه سایر کامودیتی ها بر اساس میانگین چند روزه نرخ جهانی این فلز در بازار لندن و در بورس کالا تعیین می شود. از این رو نوسانات نرخ دلار در تعیین قیمت این محصول در بازار داخل اهمیت بسیار دارد. آخرین نرخ جهانی این فلز در هفته گذشته، 3814دلار به ازای هر تن بود که این رقم رکورد 14ساله ثبت کرد و به بالاترین سطح از جولای 2007 رسید.

تولیدکنندگان روی در بازار سهام

در حال حاضر 10 نماد «فاسمین»، «فسرب»، «فروی»، «فگستر»، «زنگان»، «فتوسا»، «فرآور»، «کاما»، «کیمیا» و «کبافق» در زمینه تولید محصولات سرب و روی در بازار سهام فعال هستند که ارزش بازار این 10 نماد بیش از 33 هزار میلیارد تومان است. این 10 نماد در سال 99 مجموعا 476 هزار تن محصولات روی اعم از شمش، کنسانتره و... تولید کردند. همچنین در نیمه اول سال 1400 نیز میزان تولید محصولات روی توسط این 10 نماد 254 هزار تن تخمین زده شده است. در این بین گرچه تولیدکنندگان در گیرودار مشکلات حاصل از تحریم ها قرار دارند اما آمارها از بهبود عملکرد 6ماهه شرکت ها و رشد فروش آنها به نسبت دوره مشابه در سال گذشته حکایت دارد. بیشترین درصد تغییر در میزان فروش متعلق به نماد «زنگان» است که میزان فروش محصولات آن در 6 ماهه 1400 با رشد 357 درصدی نسبت به دوره مشابه سال 99 همراه بود. نماد «فرآور» اما با افت حدود 42 درصدی در میزان فروش نیمه اول 1400 در مقایسه با نیمه اول سال 99 همراه شد. از طرفی نماد «کبافق» بیشترین میزان P/ E گذشته نگر و «فاسمین» کمترین میزان P/ E گذشته نگر را دارد. در میان 10 نماد تولیدکننده نماد «فاسمین» بیشترین ارزش بازار و بیشترین میزان تولید روی و محصولات آن را داراست.

متغیرهای اثرگذار بر عملکرد روی سازان

با وجود اینکه ایران کشوری غنی از نظر منابع طبیعی و معدنی است اما میزان تولید در این کشور به واسطه ضعف در فناوری، تکنولوژی و ماشین آلات استخراج چندان با ذخایر آن همخوانی ندارد. با توجه به اعمال تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران، اقتصاد کشور در سطح کلان، صنایع و شرکت ها متاثر از اثرات و ریسک های متعددی قرار دارد که بسته به نوع فعالیت شرکت ها این عوامل اثرات کمتر یا بیشتری در عملکرد آنها می گذارد. این موارد شامل ریسک نقدینگی، عدم به روز بودن فناوری و ماشین آلات، روابط سیاسی با کشورهای هدف صادراتی ایران، نوسانات نرخ ارز، نرخ بهره، مشکلات تامین مواد اولیه، محدودیت ها در واردات و صادرات و حمل ونقل و... می شود. از طرفی تولیدکنندگان همواره بر شیوه نرخ گذاری ها که عمدتا دستوری است، اعتراض دارند. چرا که با رشد هزینه ها که به واسطه تحریم ها و رشد تورم با سرعت بیشتری حرکت می کند، حاشیه سود شرکت ها را به چالش می کشد. برای شرکت های صادرات محور نوسانات نرخ ارز و قیمت های جهانی به ویژه برای کامودیتی ها نقش بسیار پررنگی دارد. بر این اساس مهم ترین ریسک برای تولیدکنندگان روی نوسانات نرخ ارز و نرخ محصول در بازارهای جهانی است. از طرفی قیمت گذاری محصول در بورس کالا نیز به عنوان چالش برای تولیدکنندگان مطرح می شود. همچنین شیوع ویروس کرونا که بر روند اقتصاد دنیا خدشه وارد کرده است، برای عرضه و تقاضای این فلز نیز به مثابه سایر کامودیتی ها اختلالاتی ایجاد کرده بود که خوشبختانه با گسترش واکسیناسیون، آرامش به بازارهای جهانی بازگشته است. در صورت رشد تقاضا و کاهش موجودی روی در انبارهای بازار لندن به نظر می رسد رشد بهای این فلز در بلندمدت تداوم داشته باشد.