گوهری که روی دست می ماند

به گزارش دنیای معدن، رشته "تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی" یا به اختصار "گوهرتراشی" یکی از هنرها و صنایع قدیمی در ایران است که در سال های اخیر با توجه به روی آوردن مردم به استفاده از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به عنوان زیورآلات و تزئینی و هم جنبه درمانی و نیز رویکرد ایجاد اشتغال بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

خراسان جنوبی دارای قابلیت های متعددی است که از جمله آن می توان به ذخایر معدنی شامل سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد و زیبایی و تنوع رنگ از مهمترین برجستگی آنهاست.

براساس آخرین آمار تاکنون بیش از ۵۰ نوع سنگ قیمتی و نیمه قیمتی در خراسان جنوبی شناسایی شده است و شهرستان های خوسف، سرایان، فردوس، زیرکوه و نهبندان در این زمینه شاخص هستند.

روستاهای خور، کوه تَشتاب، بمرود قاین و بُرجَک از جمله مناطق غنی از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی است که بیشتر ذخایر این استان کویری در آنها وجود دارد.

روستای خور شهرستان خوسف در ۸۰ کیلومتری مرکز استان جایی است که برق سنگ در بیابان و هنگامی که او در پی گوسفندان در صحرا بود چشمش را گرفت و به هیچ وجه فکر نمی کرد این سنگ رنگارنگ و زیبا، گوهری ناب است و خیلی ها در پی آنند تا منبع و محل آن را بدانند.

مرد روستایی فقط به خاطر اینکه از رنگ و نقش سنگ خوشش آمده بود، آن را برای استفاده در دکور خانه خود به منزل آورد و چند سالی از این ماجرا گذشت تا اینکه مسافرانی از اصفهان به خور آمدند و از سنگ پرسیدند که او سنگ را به آنان نشان می دهد و از تعریف و تمجیدشان متوجه می شود که سنگ قیمتی از نوع عقیق است، پس محلی که آن را یافته بود به گردشگران لو نمی دهد.

وقتی قدر آنچه را که فقط برای زیبایی و قشنگی از بیابان جمع آوری می کرد و گوشه ای از خانه می انداخت، دانست، خودش به دنبال آموختن فوت و فن ان رفت و استاد گوهرتراشی در روستای خور از توابع شهرستان خوسف شد.

تشعشع و درخشش این عقیق های رنگی از روزنه کارگاه کوچکش به بیرون که می تراوید، سبب شد اهالی روستا که مالدار و عشایر بودند وقتی در بیابان و صحرا در پی دام ها برای چرا بودند برای جمع آوری سنگ ها از دل خاک های تیره و سیاه بیابان اقدام و این سنگ ها با ارزش را در خانه های خود دپو کنند.

حالا دیگر فقط «حسین خرمی» نیست که گوهرها و گنج های رها شده در بیابان های خور را می شناسد بلکه همه اهالی روستا در این زمینه کارشناس شده اند و هر کدام با جمع آوری سنگ های عقیق آن هم به صورت فله ای صاحب سرمایه ای هستند و آنها را به نگین یا گوهر زیورآلات تبدیل می کنند.

در حال حاضر بیش از ۴۰ کارگاه گوهرتراشی در روستای خور که سال ۱۳۹۸ به عنوان روستای ملی گوهرسنگ ها ثبت شد، فعال است و در هر خانه ای از اهالی این روستا را که بزنیم با کیسه هایی از عقیق های رنگارنگ که در گوشه و کنار این خانه ها جا خوش کرده است، مواجه می شویم.

اما برخی موانع و چالش ها از جمله شیوع کرونا که بر همه بخش های اقتصادی جامعه تاثیر گذاشته است، باعث شده این محصولات با ارزش فروش مناسبی نداشته باشد.

بازاریابی مهمترین مشکل گوهرتراشان

کارآفرین و استاد گوهرتراشی روستای خور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بازاریابی را مهمترین مشکل فعالان این صنعت عنوان کرد و گفت: مهمترین آرزو و امید هر هنرمند و صنعتگری، فروش محصولاتش است.

حسین خرمی افزود: شیوع کرونا هم بازار فروش محصولات ما را دچار مشکل کرده است و قبل از شیوع این بیماری به نسبت بازار فروش مناسب تری داشتیم و صنعتگران هم شوق و ذوق بیشتری برای تولید داشتند.

وی اظهار داشت: در حال حاضر فعالیت گوهرتراشی را به امید فروش محصولات در آینده ادامه می دهیم و با وجود همه مشکلات به دلیل علاقه به کارم و امید به بازاریابی تولیدات در آینده، دلسرد نشده ام اما واقعا نیازمند حمایت مسوولان هستیم.

استاد گوهرتراشی گفت: اگر قرار باشد بازار فروش محصولات به همین روال باشد و درآمدی از دسترنج خود نداشته باشیم به اجبار باید این کار را کنار بگذاریم.

وی با تاکید بر اینکه صنعتگران روستا نیازمند آموزش های تخصصی در زمینه گوهرتراشی هستند افزود: مسوولان باید از ما حمایت کنند تا چرخه این صنعت در روستا تکمیل شود چون با سوار کردن همین نگین های عقیق روی زیورآلات مختلف، قیمت کار چند برابر می شود.

خرمی گفت: با توجه به وجود تجهیزات در روستا، نیاز است آموزش های رکاب زنی انگشتر و سایر زیورآلات ارائه شود چرا که با تنوع بخشی به محصولات مشکلی در فروش نخواهیم داشت.

وی اظهار داشت: سه سال پیش دستگاه رکاب زنی و نقره سازی به همت کمیته امداد و آموزش فنی و حرفه ای تهیه و در روستا مستقر شد اما مشکل اصلی ما نبود مربی برای آموزش تخصصی است که تاکنون برگزاری کلاس های تخصصی به دلیل نبود مربی برای صنعتگران برگزار نشده است.

لزوم تکمیل چرخه گوهرتراشی

تکمیل چرخه گوهرتراشی نیاز دیگری است که این صنعتگر بر آن تاکید کرد و افزود: پایه رکاب انگشتر و سایر زیورآلات را از مشهد تهیه می کنیم و اگر در تکمیل چرخه این صنعت به خصوص تولید رکاب انگشتر و سایر نقره جات و آموزش های تخصصی حمایت شویم، روستای ما نه تنها محروم نیست بلکه در زمینه گوهرتراشی، اشتغال و درآمد می تواند در سطح کشور و استان نمونه باشد.

وی گفت: اگر چرخه صنعت گوهرتراشی در روستا تکمیل شود، فروش محصولات راحت تر انجام می شود، چون وقتی خریدار کار نهایی و زیورآلات را می بیند نه نگین تنها را، شوق و ذوق بیشتری برای خرید دارد و تاکنون محصول نهایی گوهرتراشی، همان زیورآلات است که بیشتر مورد استقبال گردشگران قرار گرفته است.

این کارآفرین با اشاره به اینکه بیشتر کارگاه های گوهرتراشی روستا به صورت خانگی است اضافه کرد: بیش از ۴۰ کارگاه گوهرتراشی در روستای خور وجود دارد و مواد اولیه را به صورت رایگان از بیابان جمع آوری می کنیم که یک ظرفیت است.

وی گفت: در دوران شیوع کرونا از طریق فضای مجازی هم فروش ناچیزی داریم اما برگزاری نمایشگاه های مختلف قبل از شیوع کرونا بهترین ظرفیت برای فروش محصولات بود.

خرمی سنگ های عقیق منطقه خور را متنوع و رنگارنگ توصیف کرد و گفت: سنگ های عقیق این منطقه بیشتر از نوع عقیق کاملین قرمز، سبز خزه ای، اونیکس مشکی و سارد است و تنوع سنگ عقیق خراسان جنوبی از نظر رنگ در کشور بی نظیر است.

وی اظهار داشت: در صورت حل مشکل بازاریابی محصولات، اهالی روستا دغدغه ای نخواهند داشت و گوهرتراشی در این شرایط خشکسالی درآمد خوبی برای اهالی روستا دارد.

خرمی با اشاره به اینکه روستای خور به عنوان روستای گوهرسنگ ها ثبت ملی شده است افزود: این ثبت ملی مشروط است و باید تعداد گارگاه ها افزایش یابد و چرخه آن تکمیل شود تا ثبت دائمی شود.

کرونا بازار فروش را کساد کرد

یکی دیگر از گوهرتراشان روستای خور کرونا را عامل کسادی بازار محصولات دانست و گفت: با توجه به شیوع کرونا گوهرها و نگین های تولیدی فروش ندارد و روی دست صنعتگران منطقه باقی مانده است.

محمد بهمدی افزود: در همین دوران شیوع کرونا نگین ها و گوهرهای زیادی را تولید کردیم اما چون بازار مناسبی ندارد آنها را داخل خانه دپو کردیم.

وی گفت: کرونا باعث کاهش رفت و آمد مردم به خصوص گردشگران به روستا شده همچنین باعث شده که بازار فروش گوهرتراشی کساد شود.

به گفته وی برخی اهالی روستا در چند سال گذشته به دلیل بازار فروش خوب گوهرها از بانک ها تسهیلات گرفتند و الان به دلیل فروش نرفتن گوهرها در بازپرداخت اقساط خود دچار مشکل شده اند.

بهمدی افزود: در چند سال گذشته اهالی روستا با انگیزه در زمینه گوهرتراشی فعالیت داشتند ولی الان نبود فروش محصولات، مردم را نسبت به این صنعت بی انگیزه و ناامید کرده است.

وی گفت: قبل از کرونا بازار فروش گوهرها با توجه به حضور گردشگران در روستا و برگزاری نمایشگاه های مختلف نسبت به الان خیلی بهتر بود و در حال حاضر در هر خانه ای از روستا را که بزنیم کیسه هایی از عقیق های رنگارنگ جا خوش کرده که بازار فروشی ندارد.

بازار داخل اشباع از گوهرهای چینی

این صنعتگر در ادامه بازار مشهد را ظرفیت خوبی برای گوهرهای تولیدی خراسان جنوبی دانست و در عین حال گفت که بازار داخلی با محصولات چینی اشباع شده است.

وی افزود: اگر محصولات چینی را وارد کشور نکنند، محصولات تولیدی ما فروش بهتری خواهد داشت و باعث درآمدزایی و شغل بیشتر برای مردم می شود.

بهمدی گفت: در دوران کرونا برخی از اهالی روستا محصولات تولیدی خود را از طریق فضای مجازی به فروش رساندند که حجم فروش بسیار پایین است و فروش محصولات از طریق نمایشگاه ها بهتر و راحت تر است.

وی افزود: نبود بازار فروش مناسب باعث شده که دلالان و افراد سودجو از اهالی روستا سوء استفاده کنند، به عنوان مثال چند وقت پیش فردی از تهران برای خرید گوهرها به روستا مراجعه و ۱۶۰ میلیون تومان گوهر و سنگ قیمتی و نیمه قیمتی را خریداری کرد که بعدا مشخص شد که کلاهبردار است و پرونده قضایی برای تشکیل شده که در مراحل رسیدگی است.

این گوهرتراش گفت: بیش از ۶۰ میلیون تومان گوهر تولید شده در خانه آماده فروش دارم که مشتری ندارد و روی دستم باقی مانده است.

وی اظهار داشت: گوهرتراشان روستا به آموزش تخصصی و به روز هم نیاز دارند و در گذشته نمایشگاه صنایع دستی مختلف استانی، منطقه ای و ملی برگزار می شد که نقش موثری در فروش تولیدات صنعتگران داشت.

فعالیت ۶۵ کارگاه گوهرتراشی در خور

در حال حاضر ۶۵ کارگاه تولیدی و خانگی گوهرتراشی در روستای خور وجود دارد و تعداد زیادی از افراد این روستا در این صنعت - هنر مشغول به فعالیت هستند.

مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف گفت: روستای خور به طور موقت و مشروط به عنوان روستای گوهرسنگ ها ثبت ملی شده است و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ما فرصت داده که برای ثبت دائمی روستا به عنوان روستای ملی گوهرتراشی، تعداد کارگاه های روستا را به ۱۰۰ یا ۱۵۰ کارگاه افزایش دهیم.

علی صالحی سایر اقدامات از جمله نصب نماد گوهرسنگ ها در ورودی روستا را هم لازم دانست و افزود: در زمینه توسعه صنعت گوهرتراشی از ابتدای سال ۱۳۹۹ تاکنون به ۱۵ نفر از اهالی روستای خور مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان تسهیلات از طریق صندوق کارآفرینی امید پرداخت شده است.

وی دشت عقیق روستای خور را یکی از ظرفیت های شهرستان خوسف و استان خراسان جنوبی برشمرد و گفت: مردم سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را از این دشت جمع آوری و در کارگاه های خانگی داخل روستا به نگین تبدیل می کنند بنابراین در این روستا همه خانواده ها با سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی چه در زمینه جمع آوری و چه گوهرتراشی ارتباط دارند.

مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف اظهار داشت: سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را در دشت خور به صورت معدن هم داریم که در تلاش هستیم شرکت تعاونی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در این منطقه راه اندازی کنیم و این شرکت تعاونی برای خرید معدن ورود پیدا کند تا درآمد آن نصیب اهالی شود.

چرخه عقیق سازی تکمیل شود

وی تکمیل چرخه عقیق سازی را از دیگر نیازهای این منطقه ذکر کرد و گفت: اکنون صنعتگران رکاب انگشتر را از جاهای دیگر و خارج از استان سفارش می دهند و سنگ ها را می تراشند و روی آن کار می گذارند.

صالحی با تاکید بر اینکه گوهرتراشان به آموزش های تخصصی نیاز دارند اضافه کرد: به خاطر کمبود اعتبار نمی توانیم آموزش های تخصصی را ارائه دهیم.

وی افزود: هماهنگی لازم با آموزش فنی و حرفه ای انجام شده تا آموزش های تخصصی رکاب زنی را به گوهرتراشان ارائه دهیم و چرخه این صنعت در روستا تکمیل شود اما مشکل اصلی ما در این زمینه نبود مربی ماهر و کمبود اعتبار است.

صالحی گفت: شیوع کرونا نیز در بازاریابی و فروش محصولات بسیار تاثیرگذار بوده است و در گذشته اهالی روستا در نمایشگاه فروش نسبتا خوبی داشتند اما با تعطیلی نمایشگاه و کاهش رفت و آمد گردشگران در فروش محصولات خود دچار مشکل شده اند.

وی ادامه داد: هرچند اهالی روستا به سمت فضای مجازی برای فروش نگین های تولیدی رفته اند ولی در این زمینه زیاد موفق نبودند.

مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف با اشاره به اینکه در این شهرستان حدود ۹۰ کارگاه گوهرتراشی فعال است گفت: در صورت حمایت مسوولان، گوهرتراشی ظرفیت خوبی در این شرایط خشکسالی برای اشتغال مردم منطقه است.

در حال حاضر ۲۰۰ کارگاه گوهرتراشی در مناطق مختلف استان خراسان جنوبی فعال است که بیش از ۲۰۰ نفر در این صنعت فعالیت دارند و خام فروشی، نبود برندسازی، بازاریابی، آموزش های تخصصی از جمله زاویه تراشی و رکاب زنی از مشکلات و نیازهای اصلی در این بخش است.

معدن از محورهای اصلی و پیشران توسعه خراسان جنوبی مشخص شده و با توجه به معادن غنی که دارد، فعال سازی اقتصاد سنگ از اولویت های این استان است.