تشدید شکاف در پتانسیل‌های فولاد

دکتر سید‌تقی نعیمی *

تولید فولاد خام دنیا در سال 2015 حدود 1622 میلیون تن برآورد شده است، با توجه به تولید حدود 1670 میلیون تن در سال 2014 تولید فولاد خام دنیا در سال 2015 نسبت به 2014 حدود 75/ 2 درصدمعادل 48میلیون تن کاهش داشته است. جدول همراه تغییرات تولید فولاد ایران همراه با 14 کشور دیگر که بیشترین تولید فولاد دنیا را از سال 2013 تا 2015 داشتند نشان می‌دهد.پیش‌بینی می‌شود تغییرات تولید جهانی فولاد گرید ساختمانی درسال 2016 نسبت به 2015 زیاد نباشد.

 

نرخ رشد سالانه انواع فولاد زنگ نزن جهان از سال 1980 تا 2014

میانگین رشد سالانه جهانی تولید فولاد ضد‌زنگ دنیا حدود 2/ 2 برابر فولاد کربنی از سال 1980 تا 2014 بوده است. پیش‌بینی می‌شود رشد سالانه فولاد ضد زنگ دنیا در سال‌های آینده بیشتر از رشد فولاد کربنی باشد.رشد صنعتی شدن کشورهای آسیایی به‌خصوص رشد صنعتی چین سبب افزایش تولید فولاد خام گرید ساختمانی و فولادهای آلیاژی از جمله انواع فولاد ضد زنگ آسیا در سال 2015 نسبت به 2014 چین شده است.

رشد صنعتی شدن کشورهای آسیایی به‌خصوص چین از سال 2005 تا 2015 با رشد زیاد تولید فولاد گرید ساختمانی و فولادهای آلیاژی از قبیل انواع فولاد ضد زنگ طبق جدول واضح است. به عبارت دیگر رشد تولید فولاد خام گرید ساختمانی کشورهای آسیایی چند برابر میانگین رشد جهانی تولید فولاد در همین مدت بود.در سال‌های 2010 تا 2015 کشورهای قاره آسیا بزرگ‌ترین‌ تولید‌کننده و صادرکننده فولاد خام دنیا بودند. تولید فولاد خام چین درسال 2015 نسبت به 2014 حدود 6/ 2 درصد کاهش داشت. با وجود کاهش تولید فولاد خام چین درسال 2015 نسبت به 2014 تراز تجاری (صادرات منهای واردات) چین که درسال 2013 حدود 4/ 43 میلیون تن و سال 2014 حدود 2/ 74 میلیون تن بود، در سال 2015 حدود 98 میلیون تن شده است. به عبارت دیگر صادرات فولاد چین از سال 2013 تا 2015 حدود 55 میلیون تن افزایش داشت. علت افزایش زیاد صادرات فولاد چین در سال 2015، کاهش شدید مصرف داخلی چین در این سال بود، برای جلوگیری از بیکاری کارگران صنعت فولاد چین دولت با حمایت زیاد از صادرات فولاد سبب افزایش صادرات این محصول توسط این کشور شده است.

ایران

با وجود افزایش درصد کم ظرفیت تولید فولاد خام ایران در سال 2015 نسبت به سال 2014 متاسفانه ظرفیت‌های استفاده نشده تولید فولاد ایران در سال 2015 نسبت به 2014 افزایش یافت.با عنایت به کاهش واردات فولاد به ایران در سال 2015 نسبت به سال 2014، افزایش حدود 860 هزار نفر به جمعیت ایران در سال 2015 نسبت به سال 2014 و افزایش انباشته حدود 3 میلیون تن فولاد درانبار کارخانه‌های تولید فولاد ایران، درصد مصرف واقعی سرانه محصولات فولادی ایران در سال 2015 نسبت به 2014 خیلی بیشتر از کاهش مصرف واقعی سرانه فولاد جهان شد.

کشورهای صنعتی دنیا برای جلوگیری از بیکارشدن افرادی‌که در صنایع فولاد این کشورها در سال 2013 مشغول به‌کار بودند باوجود اینکه عضو سازمان تجارت جهانی هستند با تصمیم‌های به موقع و بجا عملا مانع رشد بی حد و حصر صادرات فولاد چین به کشورهای خود شدند. متاسفانه مسوولان ما برای واردات فولاد آن هم با کیفیت کمتر از تولید ایران ارز مبادله‌ای برای واردات فولاد را اختصاص دادند.عملا عدم قطع ارز مبادله‌ای توسط مسوولان سبب کاهش افراد شاغل درصنایع خصوصی تولید فولاد ایران شد، به علت اعتراض شدید مدیران صنایع تولید فولاد ایران به واردات زیاد فولاد از چین و بیکار شدن کارگران اقدامات حمایتی به صورت محدود آغاز شد. دولت چین برای ادامه صادرات فولاد حمایت مالی خود را از صنایع تولید فولاد چین بیشتر کرد. مجددا مدیران صنایع تولید فولاد ایران و متخصصان این صنعت هر یک به نحوی اعتراض کردند. مسوولان محترم وزارت صنعت، معدن و تجارت با وضع درصد تعرفه ناکافی نتوانستند مانع واردات درسال 2015 بشوند، لذا حدود 3 میلیون تن از تولیدات مجتمع فولاد مبارکه و ذوب آهن اصفهان در انبارهای این کارخانه‌ها انباشته شدند.

اگر مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت از بدو شروع به قبول مسوولیت موجبات تولید ورق‌های فولادی مناسب برای تولید کشتی و لوله‌های فولادی مورد نیاز شبکه سراسری نفت و گاز را فراهم می‌کردند می‌توانستند سبب ایجاد اشتغال بیشتر مثلا در شرکت کشتی‌سازی فرا‌ساحل بندرعباس و... شوند. با توجه به اینکه حدود 80 درصد امکانات فنی موجود در ذوب آهن اصفهان برای تولید ریل‌های فولادی وجود دارد، اقدامات لازم برای تولید ریل‌های فولادی ضروری است. متاسفانه حدود 270 هزار تن در سال 2015 ریل فولادی از کشور هند، ترکیه و... برای ایران خریداری شده است. ادامه واردات ریل آهن، ادامه واردات ورق‌های فولادی مناسب برای تولید کشتی‌های اقیانوس پیما، ادامه واردات فولادهای ضد زنگ و... سبب ایجاد اشتغال درچین و سایر کشورهای صادر‌کننده این محصولات به ایران شده است. امیدواریم در سال 2016 مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت برای جبران تصمیم‌گیری‌های نامناسب در ارتباط با فولاد کشور اقدامات شایسته بیشتری صورت دهند تا علاوه بر ایجاد اشتغال در ایران از ارز پرداختی برای واردات جلوگیری شود.

*عضو هیات‌ علمی دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری در زمینه صنایع فلزی ایران