تاب‌آوری صنایع ومعادن در اقتصادمقاومتی
دنیای معدن -از اواسط سال ۱۳۹۳ با کاهش ناگهانی قیمت جهانی فلزات اساسی روبه‌رو شدیم که این اتفاق با کاهش قیمت جهانی نفت و تشدید بحران‌های منطقه‌ای همزمان شد و مجموعه‌ای از مخاطرات اقتصادی و ژئوپلتیک را برای کشور ایجاد کرد.
بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی در چنین شرایطی، قدرت تحمل‌پذیری متفاوتی دارند. برخی واحدهای صنعتی و معدنی تاب نیاورده و در عمل ورشکسته شدند. اینجا بود که ضرورت وجود یک اقتصاد مقاومتی تاب‌آور و تحمل‌پذیر که در رویارویی با مخاطرات ناگهانی منعطف بوده و بتواند شرکت‌های صنعتی و معدنی را به تعادل مناسب برساند، بیش از پیش احساس شد.
یکی از الزامات اجرای اقتصاد مقاومتی، فهم یکسان از اقتصاد مقاومتی است. از ابتدای مطرح شدن اقتصاد مقاومتی، برخی آن را با اقتصاد ریاضتی یکسان انگاشته و تصور می‌کردند اقتصاد مقاومتی، اقتصاد مبتنی‌بر سختگیری است.
اقتصاد مقاومتی تلاش می‌کند با ایجاد ارتباط منسجم و مناسب بین اجزا، در زمان وارد شدن مخاطره به یکی از آنها سایر اجزای مخاطره را جذب کند؛ در نتیجه خطر، کل سیستم را تهدید نکند. می‌توان چنین گفت: برقراری زنجیره ارتباطات بین اجزا با هدف کاهش و دفع مخاطرات در اقتصاد مقاومتی نمود پیدا می‌کند. درحقیقت، نتیجه اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، کاهش آسیب‌پذیری، رشد مستمر، افزایش انعطاف‌پذیری اقتصاد و توسعه عدالت اجتماعی است. درون‌زایی و برون‌گرایی رویکردهای اصلی اقتصاد مقاومتی بوده است. همچنین ضربه‌پذیری کم و انعطاف‌پذیری بالا و توانایی بازگشت به حالت عادی ویژگی‌های اصلی اقتصاد مقاومتی هستند.
منظور از درون‌زایی در بخش صنعت و معدن، بهره‌برداری حداکثری با بهره‌وری بالا از ظرفیت‌ها و مزیت‌های درونی صنایع و معادن کشور است. باید توجه داشت درون‌زایی با خودکفایی متفاوت است و ۲ مقوله جدا هستند. برون‌گرایی در صنعت و معدن، بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های موجود در خارج کشور به منظور پیشبرد اهداف اقتصادی بخش است و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در این بخش صنعت و معدن مستلزم داشتن دانش فنی، سرمایه کافی و بازار عرضه محصولات است.
نکته با اهمیت اینکه اتکا به مواد معدنی فرآوری‌نشده و صادرات مواد معدنی به شکل خام، اقتصاد بخش را به سمت برون‌زایی سوق خواهد داد که مغایر با اقتصاد مقاومتی است. بنابراین یکی از سیاست‌های اصلی ایمیدرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت تغییر ساختار برون‌زا به درون‌زا و در نتیجه صادرات مواد معدنی فرآوری‌شده و محصولات با ارزش‌افزوده بالا است. درواقع، اقتصادی مدنظر بخش است که سهم ارزش‌آفرینی آن از مواد معدنی فرآوری‌شده و محصولات با ارزش‌افزوده بالا بیشتر باشد.
همان‌گونه که اشاره شد موضوع مهم دیگر که در اقتصاد مقاومتی به آن پرداخته می‌شود، تاب‌آوری است. تاب‌آوری در صنعت و معدن به این معنی است که این بخش در مواجهه با مشکلات تامین مواد اولیه، افت‌وخیز قیمت‌های جهانی و مخاطرات (اعم از مخاطرات اقتصادی، زیست‌محیطی، ژئوپلتیک، اجتماعی و فناوری)، قدرت تطبیق و انعطاف‌پذیری خود را از دست نداده و شکننده نباشد. یعنی هم منعطف باشد و هم بتواند مخاطرات را جذب کند بدون آنکه ثبات خود را از دست بدهد.
میزان تاب‌آوری اقتصاد کشورها برای سازمان‌های توسعه‌ای و شرکت‌های پیشرو صنعتی بسیار مهم قلمداد می‌شود چراکه این سازمان‌ها همواره با مخاطرات بیرونی به‌عنوان سخت‌ترین نوع مخاطرات روبه‌رو بوده و نگران سرمایه‌های خود در کشورهای با رتبه پایین هستند بنابراین در سطح جهانی این شاخص ازسوی موسسات معتبری مورد سنجش قرار می‌گیرد که در این زمینه برنامه‌هایی برای کسب رتبه مناسب کشور انجام شده است.
برای سازمان‌ها یک حد شکستی وجود دارد بنابراین نمی‌توانند فقط با ایستادگی و مقاومت در مقابل نیروهای بیرونی به تاب‌آوری برسند.
چنانچه سیاست‌های کلان اقتصادی منعطف نباشند برگشت به روال عادی غیرممکن شده و درنهایت سازمان‌ها با ورشکستگی مواجه می‌شوند.
مولفه‌های مهم دیگر اقتصاد مقاومتی برای بخش صنعت و معدن، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، تلاش برای ایجاد ظرفیت‌های اضافی و سیستم‌های پشتیبانی است که کارکردهای محوری را در مخاطرات حفظ کند.
ازجمله موضوعات مهم دیگر اقتصاد مقاومتی که بخش صنعت و معدن باید از آنها پرهیز کند تمرکز بیش از حد صادرات محصولات و مواد معدنی به تعداد محدودی از کشورها، وابسته کردن تولید داخل به نهاده‌های وارداتی و سهم بالای صادرات در برخی از اقلام ویژه و محدود است. باید توجه داشت تنوع بازارهای خارجی محصولات صنعتی و معدنی باعث کاهش درجه آسیب‌پذیری این بخش می‌شود که برای گریز از این مخاطره، استفاده از فناوری‌های نو و جدید خارجی برای ارتقای تولید داخلی و تنوع محصولات صادراتی مدنظر وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفته است.
علی‌اصغر جوکاریان - کارشناس اقتصادی ایمیدرو
دیدگاهتان را بنویسید