سرب و روی دو فلز پاراژنز

در بیشتر موارد کانسارهای سرب و روی با هم اکتشاف و استخراج می‌شوند، حال ممکن است با توجه به نوع کانسار عیار سرب یا روی بر یکدیگر غالب باشند. به‌طور مثال در معدن انگوران زنجان عیار تقریبی «روی» ۲۴درصد و عیار «سرب» حدود ۶درصد است اما در معدن خانجار سمنان عیار سرب حدود ۳۵درصد و عیار روی بین ۱ تا ۳درصد در نوسان است. فلزات دیگر مانند کادمیوم و نقره نیز بسته به نوع کانسار به‌عنوان عناصر همراه این مجموعه فلزی معرفی می‌شوند. تا کنون در کشور، گزارشی مبنی بر استخراج کادمیوم یا نقره از کانسارهای سرب و روی ارائه نشده و بالاترین عیار گزارش شده در مراجع غیررسمی برای کادمیوم حدود ۳۰۰۰ppm و نقره ۱۲۰۰ ppm است. اکتشاف در حوزه کانسارهای سرب و روی برای هر۲ فلز از روش‌های یکسانی پیروی می‌کند اما در کشور در این حوزه نیز دارای درد مشترکی با سایر فلزات هستیم و این درد نبود آشنایی و استفاده از روش‌های نوین اکتشافی است که در کشورهای پیشرفته در حال اجراست. برای نمونه در شناسایی ژنز کانسارهای سرب و روی در کشور دچار مشکلات بسیار زیاد و نظرهای مختلف صاحب‌نظران هستیم. اما در این میان می‌توان با استفاده از اصول اولیه اکتشاف و شناسایی، نوع کانسار کمربندهای متالوژنی را شناسایی و زمینه را برای اکتشاف سرب و روی در این کمربندها به شکل سیستماتیک فراهم کرد و مناطق مستعد را معرفی و برای اکتشاف عمومی و تفصیلی مهیا کرد. به‌طور نمونه هنوز نوع کانسار سرب و روی ایرانکوه در بین صاحب‌نظران این بخش دارای اختلاف شدید است. در تیپ ذخایر« MVT» که بیشتر در کشور مطرح است و جایگاه آن در کمربندهای فلززایی ملایر-اصفهان، ایران مرکزی، خاور ایران و آذربایجان مشخص شده، در بحث اولیه و شناسایی پهنه‌های مستعد کلید آلتراسیون برای شناسایی این ذخایر کمکی نمی‌کند. با توجه به وسعت زیاد مناطق و نبود امکان انجام پی‌جویی چکشی با این وسعت، برای شناسایی مناطق مستعد، نیازمند اطلاعات پایه مناسب هستیم که بهترین لایه اطلاعاتی در این بخش داده‌های ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای و کانی سنگین برگه‌های ۱۰۰هزارم و ۲۵ هزارم است که در ۸۰درصد موارد اطلاعات موجود قابل استناد نیست و خطا دارد. براساس گزارش‌های موجود، حدود ۶۰۰ اندیس سرب و روی در کشور معرفی شده و ۱۲۰ معدن فعال و غیرفعال در کشور وجود دارد، مجموع ذخایر تقریبی اکتشاف شده سرب و روی حدود ۳۰۰ میلیون تن برآورد شده و این آمار، نشان‌دهنده ظرفیت بالای ایران در حوزه سرب و روی است. در چند سال گذشته تنها ظرفیت معرفی شده معدن سرب و روی مهدی‌آباد بوده است که از سوی سازمان ایمیدرو معرفی شده و یکی از بزرگترین کانسارهای سرب و روی جهان از نظر ذخیره است. در بخش دیگر، معدن قدیمی انگوران در زنجان قرار دارد که با عیار مجموع سرب و روی ۳۰درصد جزو پرعیارترین معادن دنیاست. درحال‌حاضر با توجه به بازار مصرف سرب و روی که جز در برخی موارد اندک دارای مصارف جداگانه‌ای هستند شرایط برای فلز روی از سرب بسیار بهتر است و سال گذشته میلادی (۲۰۱۶) در برخی منابع به‌عنوان سال فلز «روی» نیز یاد شده است. با توجه به تعطیلی چند معدن بزرگ سرب و روی در دنیا که معروف‌ترین آن سنچری استرالیاست با وجود نوسان ضعیف قیمت «روی» در سال ۲۰۱۶ میلادی، تحلیلگران برای ۴ سال آینده شرایط مثبتی را در زمینه این فلز پیش‌بینی می‌کنند. از طرفی براساس تجربه شخصی نگارنده و شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم بر جهان بعید به نظر می‌رسد قیمت سرب و روی دارای جهش ناگهانی رو به بالا و تغییر مثبت شود. (بر اساس قیمت سایر فلزات مانند مس و کروم و نوسانی که در این بخش مشاهده می‌شود. ) براساس نظریه تحلیلگران اقتصادی مبنی بر مشکلات پیش‌رو در بازار فلزات، به طور احتمالی قیمت فلز روی در سال جدید میلادی بر یک نمودار ثابت با نوسان کاهشی حرکت خواهد کرد. گفتنی است یکی دیگر از چالش‌های موجود برای این دو فلز پاراژنز، موضوع فرآوری خاک‌های کم عیاری است که اکنون مورد نیاز واحدهای فرآوری و صنایع پایین دستی کشور است. در این زمینه شاهدیم که برخی از شرکت‌های خصوصی توانسته‌اند به برخی از فناوری‌های نوین برای پرعیارسازی این خاک‌ها دست یابند.
کامران کاوه فیروز- کارشناس ارشد زمین‌شناسی