اتحاد استراتژیک؛ ورود شرکت‌ها به حوزه زیرساخت و نقش‌آفرینی در توسعه کشور

 کیوان جعفری طهرانی، کارشناس ارشد بازارهای بین الملل: هلدینگ‌های صنعتی، معدنی و صنایع معدنی در کشورهای مطرح دنیا چه در زمینه معدن که شامل کشورهایی مانند استرالیا، برزیل و آفریقای جنوبی، کانادا، آمریکا و هندوستان و چه در زمینه فولاد که شامل کشورهایی مانند چین، هندوستان، ژاپن، آمریکا، جزو شرکت‌های سرآمد به شمار می‌روند، اقدامات اساسی در زمینه توسعه کشور خود انجام داده اند. جمشید جی تاتا (جد تاتای پســر) که درواقع مؤسس شرکت تاتا است، مؤسس نخستین صنایع مادر هند در زمینه نساجی و فولاد به شمار می‌رود. او در اوایل قرن بیستم و قبل از جنگ جهانی اول، مؤسس این شرکت بود و به اندازه ای حرکت توسعه ای ایجاد کرد که حتی شهر جمشیدپور توسط ایشان و به نام وی تأسیس شد. او زرتشتی و ایرانی الاصل بود که حدود ۲۰۰ سال پیش از یزد به سیستان و بلوچستان آمد و بعدها به بلوچستان پاکستان و سپس به هندوستان مهاجرت کرد.

هم اکنون شــاهد هســتیم کــه این شــرکت یک حرکــت توســعه‌ای وســیعی را آغــاز کــرده اســت و نه تنها در زمینه صنعت فولاد پیشتاز است، بلکه در سال ۲۰۰۷ میلادی، قبل از بحران جهانی شرکت کورس انگلیــس را که به عنــوان فولادســاز مطرح انگلیس مورد توجه بود و پس از بریتیش استیل دومیــن فولادســاز بخــش خصوصــی بــه شــمار می رفت را خریداری کرد.

در آن زمان شرکت کورس در حال ورشکستگی بود و به همین دلیل به مزایده گذاشــته شد، ولی هیچکس برای خرید آن ابراز علاقه مندی نکرد؛ اما وقتی تاتا اعلام آمادگی کرد، مورد تمسخر همگان قرار گرفت.

تاتــا بــرای خریــد ایــن کارخانه کــه فرصــت نهایی برای پرداخت آن آخر دسامبر ۲۰۰۷ بود، به مشکل نقدینگی برخورد کرد، به طوری که مجبور شد تمام اموالش مثل معادن سنگ آهن و معادن مختلف و هتل هــای تــاج خــود را در سرتاســر جهــان بــرای فروش بگذارد.

لازم به ذکر اســت هتل های تاج متعلــق به گروه تاتا است که در آن زمان به فروش گذاشته شدند ولی بعد از چند سال تاتا مجدد برخی از آنها مثل هتــل تــاج بمبئــی را خریــد و همچنیــن هتل هــای جدیدی در کشورهای مختلف جهان ساخت.

پس از اینکه خرید را انجام داد، این فولادســازی در انگلیــس به شــدت رشــد کــرد. لازم بــه ذکــر اســت بحث برگزیت یا خروج انگلیــس از اتحادیه اروپــا بــرای اولیــن بــار توســط فولادســازی تاتــای انگلیس (کــورس ســابق) و بــا پشــتیبانی ایــن شــرکت بــه مرحلــه اجــرا درآمــد و نشــان می دهــد کــه ایــن شــرکت چــه انــدازه بزرگ شــده کــه در سیاســت گذاری ها و تصمیم سازی های کلان انگلیس هم نقــش ایفا می کند. آخریــن اقدام تاتا انگلیس در پایان سال ۲۰۲۱ میلادی، خریداری خط هوایی هندوســتان (AIRINDIA) بود. البته باید به ایــن نکته اشــاره کــرد که خــط هوایی هندوسـتان توســط تاتای پدر تأسیس شــده بود، ولی به دلیل اشــتباهات مالــی یــک دهــه قبــل آن را بــه دولــت هندوستان واگذار کرد و در پایان سال ۲۰۲۱ دوباره این خــط هواپیمایــی توســط تاتای پســر خریداری شد، این موضوع نشان می دهد که هلدینگ‌های بــزرگ نقش بســیار مهمی در توســعه کشــورهای خــود را ایفــا می کننــد و فــار غ از ایــن موضــوع کــه در توســعه صنعــت خــود نیــز نقــش مهمــی را بــر عهده دارنــد، در سیاســت‌های کلان کشــور نیــز تأثیرگذار هستند. این شرکت در بخش‌های دیگر نیز سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده است.

در اســترالیا نیــز نمونه‌هــای بســیاری از ایــن شــرکت‌ها داریــم، در ایــن راســتا می‌توان شــرکت فورتســکیو را مثــال زد کــه اقدامات بزرگــی را انجام داده اســت و جــزو نخســتین شــرکت هایی بــوده اســت کــه لوکوموتیــو و راه آهــن خصوصــی بــرای خــود تأســیس کــرده، چراکــه فورتســکیو نســبت بــه ریوتینتــو و بی اچ پــی کــه جــزو قدیمی تریــن شرکت های سنگ آهن استرالیا به شمار می رفتند، جدیدتر بود.

فورتســکیو در ســال ۲۰۱۰ میلادی تأســیس شد و روز تأســیس، همــه آن را مــورد تمســخر قــرار دادند چرا کــه بحــران جهانی تمام شــده بــود و بازار ســنگ آهن چنــدان وضعیــت مطلوبــی نداشــت.

همچنیــن شــرکت‌های بــه نســبت موفقــی مثــل اطلس آیرون، بی اچ پــی و ریوتینتو در بــازار حضور داشــتند. جالب اســت که شــرکت فورتســکیو که در ســال ۲۰۱۰ میــادی وارد بازار شــد، به گونه ای پیش رفت که در سال ۲۰۱۴ میلادی که قیمت سنگ آهن افت و سقوط کرد و بیشتر آن شرکت هایی کــه پیشــتازتر از او بودنــد، حــذف شــدند، ازجمله اطلس آیــرون، البته ناگفتــه پیداســت کــه شــرکت‌های بی اچ پــی و ریوتینتــو در بــازار ماندند و شــرکت فورتســکیو هــم توانســت در آن شــرایط خودش را در بازار حفظ کند. در اینجا باید به این نکته اشاره شود که هزینه‌های تولید فورتسکیو در اوایل کار به شــدت بالا بود، طوری کــه در مقــام مقایســه در ســال ۲۰۱۳ میلادی قیمت تمام شده سنگ آهن فوب برای فورتسکیو حدود ۳۲ تا ۳۳ دلار بــود، درصورتیکــه قیمت‌هــای فــوب ریوتینتــو و بی اچ پی بیــن ۱۸ تا ۲۱ دلار بــود یعنــی بیــن ۱۰ تــا ۱۵ دلار هزینــه تمام شــده او بالاتر بــود و تولیــد پایین تری هم داشت.

با توجــه به شــرایط موجود این شــرکت تصمیم گرفــت کــه ماشــین آلات شــرکت را از حالــت استیجاری به حالت مالکیتی تبدیل کند، بنابراین راه‌آهــن و لوکوموتیــو بــرای خودش تأســیس کرد کــه ســریع ترین راه آهــن از معــادن ســنگ آهن بــه بندرهای استرالیا در اختیار فورتسکیو است.

نکتــه قابل توجــه ایــن اســت کــه ایــن شــرکت به گونــه ای پیــش رفــت کــه در ســال ۲۰۲۰ میــلادی صادرات یک میلیارد تنی سنگ آهن خود را جشن گرفــت؛ یعنــی در واقــع در طــول ۱۰ ســال قــادر شــد یک میلیــارد تــن ســنگ آهن صــادر کنــد کــه البته به صورت متوسط سالی ۱۰۰ میلیون تن محسوب می شــود، اما در ســال های نخســت میــزان تولید این شرکت بین ۷۰ تا ۸۰ میلیون تن بود، درحالی که در ســال های آخر بــه ۱۵۰ تــا ۱۶۰ میلیون تن رســید. همچنیـن قیمت تمام شــده خود را بــه زیر قیمت تمام شده بی اچ پی و ریوتینتو رساند.

باید یادآور شد که ادغام در فورتسکیو به صورت یک ادغام عمــودی انجام گرفت، همان روشــی که در چادرملــو و گل گهــر در ایــران رویداده اســت. ایــن حرکــت نشــان می دهد کــه مدیریــت صحیح و اســتفاده از روش هــای ادغــام افقی و عمودی (Acquisition & Merging) تــا چــه انــدازه می توانــد در رشــد به ایــن شــرکت‌ها کمــک کند و رشــد این شرکت‌ها تا چه اندازه می‌توانند به توسعه کشورها کمک کننده باشــد. در واقع این شــرکت‌ها با ورود بــه حــوزه زیرســاخت بــه نقش آفرینــی در توســعه کشور می پردازند.

سیاســت جدیدی که فورتســکیو در ســال ۲۰۲۲ دنبال می کند، این است تا یکی از بزرگترین منبع انرژی پاک هیدروژنی در استرالیا و جهان را تأسیس کند. فورتسکیو در این حوزه ســرمایه گذاری کرده و این اقدام او، ادغام افقی اســت چراکه تکنولوژی تولیــد بــرق از طــرق هیــدروژن و حتی احیــای فولاد از طریــق هیــدروژن یا فــولاد ســبز را نداشــت. این تکنولوژی را که با ادغام افقی با شرکت های مطر ح دیگــر کســب کــرده، او را تبدیــل بــه یک غول جدید انرژی ســبز در جهان خواهــد کــرد. ایــن نمونه‌هــا نشــان می دهــد کــه اتحــاد افقــی نیــز تــا چــه انــدازه می توانــد کمک کننده باشــد.

در رابطه بــا اتحاد افقی مثــال دیگری در برزیل می‌توان ارائه کرد که مربوط بــه فولادســاز بــزرگ برزیــل گردائــو اســت کــه معــدن ســنگ آهن نــدارد و بزرگتریــن معــدندار ســنگ آهن برزیل، وله اســت که لزوماً فولادساز نیست و این شرکت ها به جای اینکه به صورت عمودی وارد شــوند، اتحاد افقی کرده و سهامدار همدیگر شده و بــا یکدیگــر تبــادل ســهام کرده انــد و به این ترتیــب شــرکت ولــه صاحب فولادســازی و همچنیــن شــرکت گردائــو صاحــب معــدن شــده اند و ایــن موضــوع نشــان می دهــد کــه اتحاد افقی نیز روش بســیار مناسبی برای توسعه شرکت هاســت. عمومــاً شــرکت های پیشــرو دنیــا به جای ادغــام عمودی، اقــدام به ادغــام افقی می کنند که اقدامی بسیار مدرن تر است.

در کشــور ما بیشــتر ادغام ها به صــورت عمودی اســت و تمام شــرکت ها و بنگاه های بزرگ معدنی و صنایــع معدنــی، از فولادســازان بــزرگ ماننــد فولاد مبارکــه و ذوب آهــن اصفهــان گرفتــه کــه بــه دنبــال زنجیره بالادســتی یعنــی معدن هســتند تا شــرکت های معدنی همچــون گل گهــر و چادرملو که به دنبال زنجیره پایین دستی یعنی فولادسازی هستند که باید گفته شود که این روش هم لزوماً رویه غلطی نیست، هرچند از ادغام افقی زمان‌برتر است.

ما نیــز بایــد دنباله رو سیاســت‌های کشــورهای پیشرو جهان باشیم و به این موضوع بیندیشیم که شــرکت‌ها ســهام همدیگر را با یکدیگر تهاتر و خرید و فروش کنند و لزوماً تنها بــه ادغام عمودی اکتفا نکنند.