مصرف فولاد کشور و هدف 55 میلیون تن تولید

سید‌محمد‌رضا دانشگر
سرممیز شرکت TUV NORD و کارشناس صنعت فولاد
بر‌اساس آنچه تا امروز مطرح شده است، استراتژی صنعت فولاد ایران رسیدن به ظرفیت 55 میلیون تن تولید فولاد در افق 1404 یعنی 10 سال آینده است. فارغ از تحقق یا عدم تحقق این هدف، با یک محاسبه ساده به این نتیجه می‌رسیم که مصرف تمام این 55 میلیون تن فولاد در داخل کشور امکان‌پذیر نخواهد بود. مصرف سرانه فولاد ایران در سال گذشته کمی بیشتر از 200 کیلوگرم بوده است و جهت اطلاع خوانندگان محترم در بهترین سال‌های رونق اقتصادی نیز از 270 کیلوگرم تجاوز نکرده است.
حال با فرض بازگشت به رونق اقتصادی و رسیدن به رکورد مصرف سرانه 300 کیلوگرم فولاد (که معادل سرانه مصرف فولاد در آمریکا است) و با احتساب جمعیت 90 میلیون نفری ایران در سال 1404، میزان تقاضای فولاد در داخل کشور 27‌میلیون تن خواهد بود و چنانچه مصرف سرانه فولاد را 400 کیلوگرم یعنی به اندازه مصرف فعلی کشورهای صنعتی مانند آلمان، سوئد یا اتریش فرض کنیم باز هم کل مصرف فولاد کشور از 36 میلیون تن فراتر نخواهد رفت و مازاد این 55 میلیون تن تولید ناگزیر باید به بازارهای صادراتی ارسال شود.

پیش‌بینی مصرف فولاد مناطق مختلف جهان در 2 سال آینده
انجمن جهانی تولید‌کنندگان فولاد پیش‌بینی خود از میزان رشد مصرف فولاد در 2 سال پیش رو را طی تازه‌ترین گزارش خود منتشر کرد. بر‌اساس این گزارش که در تاریخ 20 آوریل 2015 منتشر شده است، کل مصرف ظاهری فولاد جهان در سال 2015 با رشدی 5/ 0 درصدی نسبت به سال قبل به 1544 میلیون تن خواهد رسید. همچنین پیش‌بینی شده است که این عدد در سال 2016 با 4/ 1 درصد رشد به 1565 میلیون تن برسد. رشد مصرف فولاد جهان در سال 2014 نسبت به سال قبل از آن 6/ 0 درصد بوده است.

ظرفیت استفاده شده واحدهای فولاد جهان
اما در کنار پیش‌بینی رشد 5/ 0 درصدی و 4/ 1‌درصدی مصرف فولاد دنیا در 2 سال آتی، یک شاخص مهم دیگر نیز هر ماهه توسط انجمن جهانی فولاد پایش می‌شود و آن ظرفیت استفاده شده واحدهای فولاد جهان است. بر اساس آخرین آمار، مقدار این شاخص در ماه گذشته میلادی به 6/ 71 درصد رسید که به معنی وجود حدود 30 درصد ظرفیت خالی در کل صنایع فولاد دنیا است. بنابراین رشد 4/ 1 درصدی مصرف فولاد در سال 2016 میلادی نسبت به ظرفیت خالی صنعت فولاد دنیا بسیار ناچیز است و همین موضوع رقابت بین فولادسازان بزرگ را سخت تر خواهد کرد. رقابتی که چند ماهی است آغاز شده و باعث کاهش قیمت‌های جهانی فولاد نیز شده است. در ماه مشابه 2 سال قبل مقدار ظرفیت استفاده شده واحدهای فولادی دنیا حدود 80 درصد بوده است. یعنی ظرف 2 سال 10 درصد به ظرفیت خالی فولاد‌سازان دنیا اضافه شده که این معادل 160 میلیون تن فولاد در سال است.

کاهش رشد اقتصادی چین و افت مصرف فولاد
کشور چین حدود نیمی از فولاد دنیا را تولید و مصرف می‌کند. در سال‌های گذشته نرخ رشد سالانه تولید فولاد این کشور حتی به عدد 25درصد نیز رسیده است. تولید فولاد کشور چین با رشدی خیره‌کننده از 128 میلیون تن در سال 2000 به بیش از 780 میلیون تن در سال 2013 یعنی بیش از 6 برابر رسید.
اما در پی بازنگری‌های چند سال اخیر دولت چین در سیاست‌های اقتصادی و به‌خصوص تاثیر آن بر بازار مسکن و ساختمان این کشور، برای اولین بار بعد از سال 1995، تقاضای فولاد چین در سال 2014 فروکش کرد و 3/ 3 درصد کمتر از سال قبل ثبت شد. به نظر می‌رسد این وضعیت کاهشی حداقل در کوتاه مدت بدون تغییر مانده به‌طوری که مصرف فولاد کشور چین در سال 2015 و 2016 نیز با رشد منفی 5/ 0 درصد پیش‌بینی می‌شود. در عین حال در میان مدت نیز انتظار نمی‌رود جهش مثبتی در نرخ مصرف فولاد چین رخ دهد. انجام تغییرات ساختاری در سیاست‌های اقتصادی چین از سوی دولت این کشور اجتناب‌ناپذیر است، چرا که در حال‌ گذار به دوره جدیدی از رشد و توسعه اقتصادی بوده و در حال کاهش ساخت و سازهای صنعتی و ساختمانی و توجه بیشتر به مصرف‌گرایی و ارتقای سطح رفاه جامعه است، در عین حال این تغییرات زیرساختی زمانبر خواهد بود. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در کوتاه‌مدت، تحولات چین روی بازارهای جهانی فولاد تاثیر گذار بوده و در یکی، دو سال آینده شاهد هجوم بیش از پیش سرزیر تولید 800 میلیون تنی فولاد چین به بازارهای کشورهای مختلف خواهیم بود.

تاثیر قیمت نفت بر بازار فولاد
کاهش شدید بهای نفت در یک‌سال گذشته جزو فاکتورهای تاثیر‌گذار بر پیش‌بینی‌های انجمن جهانی فولاد بوده است اگر چه تاثیر آن در کشورهای مختلف متفاوت است. از سویی این مساله باعث کاهش تقاضای فولاد برای کشورهایی مانند ایران شده است که بودجه پروژه‌های عمرانی و زیرساختی خود را از محل درآمدهای نفتی تامین می‌کنند.
از طرف دیگر کاهش بهای نفت کسب و کار صنایع مختلف در کشورهای وارد‌کننده نفت را بهبود داده و دورنمای رشد این کشورها را بهتر می‌کند. از سوی دیگر کاهش بهای نفت باعث نزول بهای انرژی مورد نیاز برای استخراج سنگ آهن، حمل‌ونقل‌ مواد اولیه و تولید فولاد خام شده است که این موضوع در کنار ضعف تقاضا باعث افت بهای جهانی فولاد در یک‌سال گذشته شده و عرصه را بر فولاد‌سازان تنگ‌تر کرده است.

وضعیت کشورهای توسعه‌یافته
در سال 2014 کشورهای توسعه‌یافته به خاطر بهبود اوضاع اقتصادی در آمریکا و اتحادیه اروپا رشدی 2/ 6 درصدی را در مصرف فولاد تجربه کردند اما رشد مصرف فولاد این کشورها در سال 2015 تا حدودی تعدیل خواهد شد که عمدتا به خاطر افت تقاضا در بازارهای آمریکا، ژاپن و کره جنوبی خواهد بود. اوضاع اقتصادی اروپا نیز در چند سال گذشته اگرچه بهبود یافته اما این منطقه کماکان با ضعف سرمایه‌گذاری و همچنین نرخ بالای بیکاری در برخی کشورها روبه‌رو‌ است.
در هر صورت تقاضای فولاد سال‌های 2015 و 2016 در کشورهای توسعه‌یافته به ترتیب با 2/ 0 درصد و 8/ 1 درصد رشد روبه‌رو‌ خواهد بود.

کشورهای در حال توسعه (به‌جز چین)
این دسته از کشورها سال 2014 را با رشد ضعیف 3/ 2 درصدی در مصرف فولاد پشت سر گذاشتند که دلیل اصلی آن بازار نامساعد دو مصرف‌کننده بزرگ فولاد یعنی برزیل و روسیه بوده است. مصرف فولاد روسیه و برزیل در سال 2014 به ترتیب 4/ 1 و 8/ 6 درصد افت داشته است. پیش‌بینی می‌شود کشورهای در حال توسعه در سال 2015 نیز روندی مشابه داشته باشند و به‌طور میانگین رشدی معادل 4/ 2 درصد را تجربه کنند.
اگرچه برای برخی کشورها مانند هند، اندونزی، ویتنام و مصر رشد بیشتری در تقاضا پیش‌بینی می‌شود. در نهایت برای سال 2016 کشورهای در حال توسعه نیز رشد مصرف ظاهری فولاد معادل 4 درصد پیش‌بینی شده است.
خاور‌میانه
اما مصرف فولاد خاور‌میانه در سال 2014 با 7/ 3 درصد افزایش به 9/ 51 میلیون تن رسید. پیش‌بینی رشد تقاضای فولاد این منطقه در سال‌های 2015 و 2016 نیز معادل 8/ 2 و 2/ 4 درصد خواهد بود به این ترتیب کل مصرف فولاد خاور‌میانه در 2 سال آینده به 6/ 55 میلیون تن خواهد رسید. بد نیست بدانید که میانگین رشد مصرف ظاهری فولاد منطقه خاور‌میانه در
10 سال گذشته 3/ 6 درصد بوده که بیشترین مقدار آن مربوط به سال 2007 با 25 درصد افزایش مصرف است. در این سال مصرف فولاد خاور‌میانه از 35 میلیون تن به 44 میلیون تن رسید که بیشتر این افزایش تقاضا در دو کشور ایران و امارات متحده عربی اتفاق افتاده است.
جمع‌بندی: تولید فولاد ایران با نرخ رشدی بیشتر از متوسط جهانی در حال افزایش است. رشد تولید فولاد خام ایران در سال‌های 2000 تا 2014 به‌طور متوسط 7 درصد و میانگین جهانی در همین مدت 5 درصد بوده است. در عین حال رشد تولید فولاد ایران در 6 سال اخیر 6/ 8 درصد بوده است.
ظرفیت تولید فولاد کشور نیز همین حالا از مصرف داخلی پیشی گرفته و با توجه به طرح‌های متعدد فولادی در حال ساخت، رشد تولید فولاد خام ایران در چند سال آینده حداقل 10 درصد پیش‌بینی می‌شود.
بنابراین در کنار استراتژی افزایش تولید و رسیدن به 55 میلیون تن فولاد، باید سیاست‌هایی نیز برای توسعه صادرات فولاد کشور برای مازاد تولید فولاد تعریف شود. در عین حال تقاضای جهانی فولاد به‌خاطر کاهش رشد اقتصادی چین افول کرده و این بزرگ‌ترین تولید‌کننده فولاد دنیا خود به دنبال یافتن بازارهایی برای تولیدات مازاد بر مصرفش است.
از طرفی در حال حاضر حدود 30 درصد از ظرفیت فولاد‌سازان دنیا خالی است و واحدهای فولادی جهان به‌طور میانگین با
70 درصد ظرفیت کار می‌کنند.
حال در صورت رسیدن به تولید 55 میلیون تن فولاد سوال اینجا است که آیا بازارهای منطقه‌ای و جهانی قادر به جذب تولیدات مازاد بر مصرف فولاد کشورمان هستند یا خیر؟ و آیا صنعت فولاد کشورمان قادر به رقابت با کشورهایی مانند چین و ترکیه که به‌سوی بازارهای بین‌المللی هجوم آورده‌اند
خواهد بود؟
توضیح: کشورهای CIS شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، مولداوی، ازبکستان، ارمنستان، آذربایجان، تاجیکستان و قرقیزستان هستند. کشورهای BRIC شامل برزیل، روسیه،
هند و چین هستند.