افت شدید صادرات سنگ‌آهن ایران در سال 2015

کیوان جعفری طهرانی
عضو هیات مدیره انجمن تولید‌کنندگان سنگ آهن
مطلبی که در پی می‌خوانید چکیده‌ای از مطالب کنفرانس یومتال در ماه مارس 2015 به همراه آخرین تحلیل‌ها از بازار سنگ‌آهن و فولاد است. پیش‌بینی می‌شود قیمت‌های فلزات آهنی در کوتاه‌مدت نوسان کمتر و در بلند‌مدت نوسانات شدیدتری داشته باشند.
بازار سنگ‌آهن نیز همچنان از مشکلات افزایش ظرفیت و عرضه مازاد رنج خواهد برد. شواهد حاکی از آن است تولید فولاد چین کاهش پیدا خواهد کرد. در این شرایط، بازار احتمالا شاهد کاهش عرضه فولاد و افزایش عرضه سنگ‌آهن در سال 2015 خواهد بود. در بلند‌مدت، بازار فولاد بهتر خواهد شد؛ ولی بازار سنگ‌آهن همچنان راکد می‌ماند. علاوه بر این، مشکلات و مسائل زیست‌محیطی هزینه‌های تولید فولاد‌سازان را افزایش داده و بر‌اساس پیش‌بینی قیمت‌های آتی، سود تولید فولادسازان به‌صورت تئوری افزایش خواهد یافت. تاثیرات حفظ محیط زیست به شدت دوران کنفرانس APEC‌ (همکاری اقتصای کشورهای آسیایی و اقیانوس آرام) نبوده اما اثر آن همچنان تداوم خواهد داشت و در بلند‌مدت روی بازار فولاد چین تاثیر منفی خواهد گذاشت. از دیدگاه عرضه و تقاضا در بلند‌مدت، مصرف فولاد چین کاهش پیدا خواهد کرد و افزایش مصرف فولاد در هند و سایر کشورهای آسیایی به‌نام OBOR که در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته‌اند، ممکن است نتواند این کاهش را جبران کند. پیش‌بینی می‌شود که در بلند‌مدت قیمت‌های فولاد و تا حد کمی سنگ‌آهن افزایش پیدا کند. پس از کاهش تقاضای چین بازار جهانی هم با رکود مواجه شد، بنابراین در بلند‌مدت شرایط بازار فولاد و سنگ‌آهن در مقایسه با دوران رونق چین بسیار متفاوت خواهد بود.

بازار سنگ‌آهن در شرایط عرضه مازاد باقی می‌ماند
1- شرکت‌های معدنی خارجی: معمولا یک پروژه معدنی قبل از رسیدن به بهره‌برداری نیازمند 2 تا 5 سال زمان است. در سال 2014 تولید چهار شرکت معدنی بزرگ سنگ‌آهنی به 991 میلیون تن رسید و امسال احتمالا به 065/ 1 میلیارد تن خواهد رسید که نسبت به سال قبل 74 میلیون تن افزایش را نشان می‌دهد. متاسفانه به علت بحران در سال 2014 حدود 140 میلیون تن پروژه تولید سنگ‌آهن لغو شد؛ هر‌چند هم‌اکنون 235 میلیون تن پروژه جدید تعریف شده است. در حال حاضر هزینه تولید 4 تولید‌کننده بزرگ سنگ‌آهن جهان چقدر است؟ ریو تینتو؛ تنی 5/ 19 دلار، بی‌اچ‌پی؛‌تنی 35/ 20 دلار، واله؛ تنی 5/ 28 دلار و فورتسکیو؛ تنی 29 دلار است. هزینه‌های عملیاتی محاسبه شده توسط بلومبرگ برای این 4 غول سنگ‌آهنی جهان نیز عبارت است از: ریوتینتو؛ تنی 3/ 26 دلار، بی اچ پی؛ تنی 32/ 30 دلار، واله؛ تنی 15/ 54 دلار و فورتسکیو؛ تنی 41/ 33 دلار.
به‌طور کلی با کاهش قیمت نفت سود 4 تولید‌کننده بزرگ سنگ‌آهن به علت کاهش هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است، بنابراین قاعدتا آنها نباید از میزان تولیداتشان بکاهند؛ هر چند این مورد درخصوص FMG فورتسکیو زیاد صدق نمی‌کند و هنگامی که 2 هفته پیش قیمت‌ها به زیر 50 دلار سقوط کرد،این شرکت مشابه شرکت اطلس‌آیرون به فکر بستن معادن خود افتاد. بازار سنگ‌آهن نمی‌تواند مانند نفت چند‌انحصاری باشد. با کاهش مصرف صنایع پایین دستی فولاد، تاثیرات محدودیت تولید سنگ‌آهن(حتی اگر 4 شرکت بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن تولیداتشان را بکاهند)، اندک خواهد بود.
2- شرایط کنونی معادن سنگ‌آهن چین:
در سال 2014 تولید معادن سنگ‌آهن چین 9/ 3 درصد افزایش داشته است. اما تولید آن در ژانویه- فوریه 2015 در مقایسه با دوره مشابه آن در سال گذشته 8/ 5 درصد کاهش نشان می‌دهد. میزان استفاده از ظرفیت کنونی معادن سنگ‌آهن چین فقط 60 درصد (40درصد معادن بسته شده‌اند) است در حالی‌که در شمال شرق چین این رقم معادل 40 درصد می‌باشد. با روند فعلی معادن کوچک متعددی تصمیم به تعطیلی گرفته‌اند. بزرگ‌ترین‌ عامل نامشخص، کاهش تولید کنسانتره چین است که تخمین زده می‌شود بین 50 الی 60 میلیون تن در سال 2015 کاهش پیدا کند. عملا تولید کنسانتره چین زمانی‌که قیمت سنگ‌آهن به زیر 60 دلار در هر تن رفت محدود شد. در سال 2014 واردات سنگ‌آهن چین 8/ 13 درصد افزایش پیدا کرد. اما در ژانویه - فوریه 2015 واردات نسبت به مدت مشابه آن در سال قبل 9/ 0 درصد کاهش را نشان می‌دهد. وابستگی به واردات به 5/ 78 درصد رسیده است به عبارتی نزدیک 80درصد از نیاز سنگ‌آهن چین از واردات تامین می‌شود. استرالیا و برزیل مهم‌ترین‌ عرضه‌کنندگان سنگ‌آهن چین هستند و متاسفانه روز به روز سهم ایران در تامین سنگ‌آهن چین کاهش می‌یابد. بر اساس آمار منتشر‌‌شده توسط انجمن آهن و فولاد چین CISA، در سال 2014 از 991 میلیون تن سنگ‌آهن وارداتی چین سهم ایران 20 میلیون و 80 هزار تن بوده است یعنی چیزی حدود 2 درصد. در سال 2015 با افزایش واردات سنگ‌آهن چین (یک میلیارد و 65 میلیون تن) که به علت بسته شدن درصد قابل توجهی از معادن سنگ‌آهن به وقوع می‌پیوندد، پیش‌بینی می‌شود سهم ایران چیزی حدود 10-12 میلیون تن، یعنی حدود فقط یک درصد باشد. سهم ایران در بازار سنگ‌آهن چین در سال 2013، 5/ 2 درصد بوده است و سال به سال به علت عدم امکان رقابت کاهش یافته است.

دیدگاه‌های شرکت‌های سنگ‌آهن چینی
معادن سنگ‌آهن در استان هبی Hebei: حدود 80 درصد (کمی) تولید معادن سنگ‌آهن به تعلیق افتاده است که بالغ بر 50 درصد کل ظرفیت را در بر می‌گیرد. تولید در سال 2015 نسبت به سال قبل تا 40 درصد کاهش می‌یابد هر چند برای جلوگیری از مشکلات بیکاری پرسنل که مسائل متعددی را برای کارفرمای چینی ایجاد می‌کند، بعضی از معادن پرهزینه مجبور هستند همچنان با وجود ضرر و زیان به تولید خود ادامه دهند. احتمال دارد دولت چین تعرفه‌های ضد‌دامپینگی در برابر واردات سنگ‌آهن کم عیار (زیر 56درصد) اعمال کند ‌طوری‌که واردات سنگ‌آهن چین در سال‌های آتی به نصف کاهش پیدا کند. خبر خوب مربوط به اعمال تخفیف 50درصد در حقوق دولتی و مالیات معادن سنگ‌آهن است که اخیرا دولت چین مصوب نموده و از اول ماه مه‌اجرا می‌شود تا فشار به معدن‌داران چینی تقلیل یابد. همین خبر باعث افزایش نسبی قیمت سنگ‌آهن و رسیدن به مرز 50 دلار در طول یک هفته گذشته شده است.
مجموعه معدنی گروه آنگانگ Angang: معتقد است در سال 2015 تولید کنسانتره سنگ‌آهن این شرکت می‌تواند به نقطه سر به‌سر برسد. این گروه با وجود مشکلات حاد بازار سنگ‌آهن از منظر چشم انداز بلند‌مدت و برای رسیدن به دهه طلایی بعدی، برای توسعه ظرفیت سرمایه‌گذاری کرده است. پس از تدوین طرح افزایش ظرفیت‌ها که در آن زمان قیمت‌ها بالا بود و همگام با شروع این توسعه که قیمت‌ها رو به کاهش نهاد، این شرکت تمام سعی خود را بر کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری معطوف داشته است. در حال حاضر بسیاری از معادن کوچک این مجموعه تعطیل شده‌اند و معادنی که باقی مانده‌اند احتمالا تولیداتشان را برای حفظ بقا کاهش خواهند داد. در ضمن، تولید کنسانتره داخلی این گروه فقط می‌تواند پاسخگوی تقاضای واحدهای گندله‌سازی خودی باشد. معادن سنگ‌آهنی که در مرکز چین قرار دارند مشابه معادن استان هبی تاثیر چندانی از سنگ‌آهن وارداتی نگرفته‌اند. این گروه معتقد است در آینده نزدیک، افزایش تقاضای فولاد هند و دیگر کشورهای آسیایی که در مسیر جاده ابریشم OBOR قرار گرفته‌اند افزایش پیدا خواهد کرد و میزان آهن قراضه چین عرضه بالایی نخواهد داشت. مجموعه معدنی گروه شوگانگ Shougang معتقد است قیمت‌های سنگ‌آهن در بلند‌مدت نزولی بوده و در صورت کاهش مالیات و حقوق دولتی مجددا قیمت‌ها کاهش بیشتری خواهند یافت. همچنین این گروه بر این باور است که تقاضای فولاد در بازار پایین‌دستی هنوز شاهد عوامل نو‌ظهور جدیدی نخواهد بود و هم‌اکنون فرصت خوبی برای خرید و سازماندهی جدید بنگاه‌های معدنی به وجود آمده است.