تکمیل چرخه فرآوری به جای خام‌فروشی معادن خراسان جنوبی
دنیای معدن - ۵۵ نوع ماده معدنی در خراسان جنوبی شناسایی شده که دستکم یک مرحله فرآوری برای اغلب آنها انجام می‌شود و تکمیل زنجیره فرآوری مواد معدنی، راهبردی است که اقتصاد منطقه را متحول می‌کند.
به گزارش دنیای معدن، وجود معادن غنی و متنوع، خراسان جنوبی را به عنوان یکی از مناطق شاخص معدنی در کشور مطرح کرده به گونه‌ای که مسوولان استانی و کشوری در ادوار مختلف از آن به عنوان عسلویه معدنی یا بهشت معادن یاد کرده‌اند.
معادن یکی از ارکان توسعه در کنار دیگر بخش‌ها همچون صنعت، کشاورزی و گردشگری است که در جهت توسعه اقتصادی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند و با توجه به ظرفیت‌های غنی، چه بسا معدن و صنایع معدنی بتواند جلوتر از دیگر بخش‌ها حرکت کند و در شرایط تحریم‌ها جایگزین مطمئن برای درآمدهای نفتی باشد.
اما این ذخایر غنی به دلیل نبود واحدهای فرآوری و ایجاد ارزش افزوده هنوز نتوانسته نقش تعیین‌کننده در اقتصاد استان و کشور ایفا کند.
۷۲۷ معدن با ۵۵ نوع ماده معدنی و ذخیره قطعی ۶ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تن در خراسان جنوبی وجود دارد و این استان رتبه اول کشور را در ذخایر زغال‌سنگ، منیزیت و خاک‌های نسوز داراست، همچنین رتبه ششم کشور در تعداد معادن و رتبه دوازدهم در ذخایر قطعی مواد معدنی از آن خراسان جنوبی است.
در کنار این ظرفیت غنی معدنی، در یک دهه اخیر خراسان جنوبی با داشتن هفت معدن طلا با ذخیره قطعی ۳۷ میلیون تن و استخراج اسمی سه میلیون تن به عنوان استان طلایی در سطح کشور نیز مطرح شده است.
خام‌فروشی موضوعی است که سال‌ها در میان مردم، مسوولان و فعالان اقتصادی به‌وفور شنیده شده در حالی که براساس نظر کارشناسان معدن در صورتی که مواد معدنی از حالت اولیه خود خارج شود، یک مرحله فرآوری روی آن صورت گرفته است.
به عنوان مثال برش سنگ در معادن یک مرحله فرآوری است که با این تفسیر در خراسان جنوبی خام‌فروشی صرف نداریم و برای اکثر مواد معدنی یک مرحله فرآوری انجام می‌شود در عین حال مسوولان و کارشناسان بر این نظرند که باید زنجیره فرآوری مواد معدنی در استان تکمیل شود تا ارزش افزوده بیشتری را نصیب منطقه کند.
به گفته کارشناسان حوزه معدن، خراسان جنوبی گرفتار نیمه خام‌فروشی و تکمیل نشدن زنجیره فرآوری مواد معدنی بوده و مهمترین راهکار برای شکوفایی اقتصاد معدن، ایجاد زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری و حمایت از سرمایه‌گذاران و معدن‌کاران با هدف ترغیب آنان به ایجاد و احداث صنایع جوار معدنی در این استان است که در دستور کار دولت سیزدهم قرار دارد.
تاکنون خراسان جنوبی چندان نصیبی از ارزش افزوده معادن به عنوان ثروت‌های خدادادی نبرده و معادن در بهره‌وری اقتصادی استان سهم ناچیزی دارد.استاندار خراسان جنوبی هم معتقد است که این استان بهره لازم از ارزش افزوده معادن را به عنوان ثروت‌های خدادادی نبرده و چاره‌ای جز فرآوری مواد معدنی نداریم.
جواد قناعت در نشست‌های مختلف بر توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه فرآوری مواد معدنی تاکید کرده و گام‌های خوبی نیز در یک سال گذشته برای ایجاد صنایع تبدیلی در این استان برداشته شده است.
فرآوری یک مرحله‌ای در خراسان جنوبی
این استان از ۶۸ ماده معدنی شناخته شده در کشور، ۵۵ ماده را در خود جای داده است و به گفته معاون امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی، حدود ۲۰ نوع ماده معدنی در استان به‌صورت کامل فرآوری می‌شود و ۳۰ نوع ماده معدنی نیز حداقل یک مرحله فرآوری از جمله پرعیارسازی، برش و پودر کردن را پشت سر می‌گذرانند.
حجت ایمان‌طلب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بنابراین بر تمامی مواد معدنی حداقل یک روش فرآوری از جمله برش سنگ انجام می‌شود و سالانه در نهایت حدود پنج درصد خام‌فروشی صرف در مواد معدنی استان داریم.
وی گفت: حدود ۲۰ نوع ماده معدنی به‌طور کامل فرآوری می‌شود که شامل انواع بنتونیت‌ها، منیزیت‌ها، زغال‌سنگ، سنگ‌های تزئینی و طلا است، مواد معدنی که ظرفیت و حجم فرآوری دارند در جوار آن احداث کارخانه فرآوری نیز در دستور کار قرار گرفته است.
۳۰ نوع ماده معدنی در خراسان جنوبی حداقل یک مرحله فرآوری از جمله پرعیارسازی، برش و پودر کردن روی آنها انجام می‌شود و سالانه حدود پنج درصد خام فروشی صرف در مواد معدنی را داریم.ایمان‌طلب افزود: استان‌های مختلف در صادرات مواد اولیه معدنی باید با هم تعامل داشته باشند تا نیازهای هر استان متناسب با شرایط هر منطقه تامین شود و برخی مواد مانند بنتونیت در استان به‌صورت گندله فرآوری شده ولی برای کارخانه‌های فولاد که پودر می‌خواهند این ماده معدنی خام صادر می‌شود.
وی اظهار داشت: همچنین برخی از سنگ‌ها به‌صورت خام ارزش افزوده بیشتری برای استان دارند چراکه شناخت و علم ما در این زمینه کم است یا کارخانه‌های فولاد با روش و هزینه‌های خود کار می‌کنند و اگر بگوییم حتما از ما باید پودر را خریداری کنید به دنبال بازار دیگری می‌روند.
معاون امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: با فرآوری برخی مواد معدنی قیمت آنها افزایش یافته و قیمت حمل و نقل آن نیز بیشتر می‌شود که باعث کاهش استقبال بازار از آن خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه اگر ماده معدنی ظرفیت و صرفه اقتصادی برای فرآوری داشته باشد در محل کار فرآوری آن انجام می‌شود گفت: تلاش ما این است که زنجیره فرآوری مواد معدنی را در راستای ارزش افزوده در استان تکمیل کنیم که در این راستا ابتدا باید زیرساخت‌ها و اطلاعات به‌روز رسانی شوند.
ایمان‌طلب اظهار داشت: منظور برخی افراد از خام‌فروشی این است که به محصول نهایی تبدیل نمی‌شود و این موضوع را قبول داریم که باید زیرساخت‌ها به‌طور کامل ایجاد شود و این امکان وجود دارد که با سرمایه‌گذاری‌ها و تامین زیرساخت‌های لازم بتوان تا ۸۰ درصد از محصولات معدنی را وارد چرخه ارزش افزوده کرد.
تحول در فرآوری مواد معدنی طی ۲ سال آینده
اما مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی وعده داد که با تکمیل طرح‌های صنعتی و معدنی در دست اجرا طی ۲ سال آینده تحول بزرگی در زمینه فرآوری مواد معدنی در شهرستان‌های نهبندان، خوسف و به‌خصوص قاینات روی می‌دهد.
عباس جرجانی از فرآوری مواد معدنی به عنوان پیشران رونق اقتصادی خراسان جنوبی یاد کرد و گفت: وقتی ظرفیت‌ها و امکانات برای فرآوری برخی مواد معدنی در استان وجود دارد چرا باید ماده معدنی از استان خارج و منفعت آن نصیب سایر استان‌ها شود.
تکمیل زنجیره فرآوری همه مواد معدنی با ارزش استان با احداث کارخانه‌های مربوطه در دستور کار قرار دارد که با تکمیل آن در ۲ سال آینده تحول بزرگی در زمینه فرآوری مواد معدنی رقم خواهد خورد.وی تصریح کرد: با زیرساخت‌هایی که در دست اجرا داریم تقریبا تکمیل زنجیره فرآوری همه مواد معدنی با ارزش استان با احداث کارخانه‌های فرآوری در دستور کار قرار دارد.
مدیرکل صمت خراسان جنوبی گفت: برای تمامی مواد معدنی حداقل یک مرحله فرآوری از جمله برش سنگ انجام می‌شود اما به دنبال تکمیل زنجیره فرآوری هستیم تا مواد معدنی را به محصول نهایی تبدیل کنیم و در نهایت ارزش افزوده آن نصیب استان شود.
وی معتقد است که حوزه معدن و احداث صنایع جوار معدنی تنها راهبردی است که می‌تواند استان خراسان جنوبی را از لحاظ اقتصادی متحول کند و با توجه به ظرفیت معدنی خراسان جنوبی، جهش اقتصادی هم باید در این بخش رقم بخورد.
احداث واحد فرآوری متناسب با ظرفیت هر شهرستان
جرجانی با اشاره به اینکه در هر شهرستان واحد فرآوری متناسب با ظرفیت معدنی آن منطقه را در دست اجرا داریم گفت: اغلب این واحدها در یک سال و نیم آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
وی بیان کرد: جابه‌جایی و حمل و نقل مواد معدنی موضوعی هزینه‌بر است پس باید نگاه ما این باشد که فرآوری اکثر مواد معدنی را در داخل استان داشته باشیم به‌ویژه که از مجموع ۶۸ ماده معدنی شناسایی شده در کشور، ۵۵ نوع را در خراسان جنوبی داریم و ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی است.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: در زمینه سنگ‌های معدنی، سنگبری‌های استان در منطقه نهبندان و بیرجند فعال است اما با پیگیری‌های انجام شده یک واحد بسیار خوب در زمینه سنگبری دیسکی در منطقه دهسلم نهبندان در دستور کار قرار گرفته که مجوز آن صادر شده و پرداخت تسهیلات به این واحد هم مصوب شده است.
وی ادامه داد: کارخانه سنگبری شهرک صنعتی نهبندان که جزو واحدهای تعطیل بود با واگذاری به سرمایه‌گذار جدید فعال شده و در مجموع در زمینه فرآوری سنگ‌های معدنی اتفاقات بزرگی در استان در حال رقم خوردن است.
جرجانی گفت: برای فرآوری سنگ‌های معدنی از جمله فلورین نیز یک واحد جدید در نهبندان در حال ساخت است و تجهیزات آن خریداری شده که به‌زودی عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد و اقدام بزرگی است.
وی اضافه کرد: براساس مصوبه شورای معادن استان، خام‌فروشی یا خروج بدون فرآوری مواد معدنی آهن و بنتونیت از خراسان جنوبی به مدت سه سال ممنوع است.
مدیرکل صمت خراسان جنوبی گفت: سال اول به میزان ۵۰ درصد، سال دوم ۷۵ درصد و در سال بعد ۱۰۰ درصد استخراج اسمی پروانه معدنی در اختیار واحدهای فرآوری استان قرار می‌گیرد و با اجرای این طرح به هیچ عنوان بنتونیت و آهن به‌صورت خام و کلوخه از منطقه خارج نخواهد شد.
برق و آب مهمترین زیرساختی است که در حوزه توسعه بخش معدن و فرآوری آن نیاز داریموی آب، گاز و برق را سه زیرساخت مهم در حوزه استخراج معدن و فرآوری مواد معدنی برشمرد و افزود: برق و آب مهمترین زیرساختی است که در حوزه توسعه بخش معدن و فرآوری آن نیاز داریم، برای ماشین‌آلات بخش استخراج معدنی چالشی نداریم اما برق و آب را برای واحدهای فرآوری حتما نیاز داریم.
جرجانی احداث پست برق شاهکوه نهبندان، پست ۴۰۰ ولت نهبندان، خط انتقال برق به معادن زغال‌سنگ طبس و احداث خط انتقال برق به معادن سرب و روی بشرویه را از مهمترین طرح‌های برق‌رسانی به معادن استان ذکر کرد و گفت: با اجرای کامل این طرح‌ها بخشی از مشکلات ما در حوزه برق‌رسانی به معادن در آینده نزدیک حل خواهد شد.
وی اظهار داشت: برای تامین آب واحدهای صنعتی و معدنی هم خط انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس در دست پیگیری و اقدام است همچنین تامین آب معادن منطقه قلعه‌زری با خرید ۲۵۰ لیتر بر ثانیه از پساب تصفیه‌خانه بیرجند در دستور کار قرار گرفته است.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی گفت: برای تامین آب کارخانه فولاد قاینات تفاهم‌نامه‌ای با شرکت آب و فاضلاب استان به امضا رسیده که در آینده آب این کارخانه از محل پساب شهر قاین تامین شود.
روند رو به رشد تکمیل زنجیره فرآوری مواد معدنی
عضو هیات مدیره خانه صنعت و معدن خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا وضعیت تکمیل زنجیره فرآوری مواد معدنی استان را مثبت و رو به رشد توصیف کرد اما معتقد است که برای ایجاد ارزش افزوده باید واحدهای جوار معدنی متناسب با هر ماده معدنی در شهرستان‌های مختلف دنبال شود.
محمد دهجو افزود: در مجموع شرایط استان از نظر تکمیل زنجیره فرآوری مواد معدنی با توجه به احداث کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی و معدنی جدید رو به رشد است.
وی بیان کرد: با توجه به ظرفیت‌های غنی معدنی خراسان جنوبی که در سطح کشور سرآمد است و حرف برای گفتن دارد، تکمیل زنجیره فرآوری مواد معدنی می‌تواند تحول بزرگی را در اقتصاد استان رقم بزند.
عضو هیات مدیره خانه صنعت و معدن خراسان جنوبی گفت: با اطلاع‌رسانی و تبلیغات در چند سال اخیر ظرفیت‌های معدنی استان نسبت به گذشته در سطح کشور به‌خوبی مطرح شد به گونه‌ای که در حال حاضر خیلی از سرمایه‌گذاران افتخار می‌کنند در خراسان جنوبی پهنه اکتشافی دارند.
وی عنوان کرد: در دست ساخت بودن کارخانه‌های مختلف جوار معدنی و بهره‌برداری از سه کارخانه فرآوری طلا در استان و افزایش ظرفیت طلای برداشتی نشان از این وضعیت خوب و رو به رشد است.
دهجو گفت: خراسان جنوبی از نظر حجم خاک‌های صنعتی و تنوع و حجم سنگ‌های ساختمانی در سطح کشور حرف برای گفتن دارد و تکمیل زنجیره فرآوری آنها می‌تواند به اقتصاد خراسان جنوبی کمک کند.
هزینه حمل و نقل مواد معدنی به دلیل دوری استان
وی افزود: با توجه به دوری خراسان جنوبی یکی از مشکلات ما در زمینه معادن هزینه‌های حمل و نقل است که در سودآور بودن آن خیلی تاثیرگذار است، گاهی قیمت برخی مواد معدنی از جمله سنگ‌ها در محل معدن با هزینه حمل و نقل آن به دلیل دوری استان از مراکز فرآوری سنگ‌ها برابری می‌کند که در این شرایط کارخانه‌های سنگبری ترجیح می‌دهند از استان‌های همجوار سنگ مصرفی خود را تامین کنند.
عضو هیات مدیره خانه صنعت و معدن خراسان جنوبی گفت: به دلیل دوری استان از کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی، شرایط سخت و صرفه اقتصادی کمتری در این بخش داریم که برای حل این مشکل نیاز است واحدهای صنعتی جوار معدن را برای فرآوری مواد معدنی ایجاد کنیم همچنین این اقدام خطرات حمل و نقل در راه‌های استان را کم می‌کند.
وی اضافه کرد: براساس نظر کارشناسی و قانونی هر ماده معدنی که از شکل اولیه خود خارج شود، یعنی یک مرحله فرآوری روی آن انجام شده است و براساس این تعریف برای اکثر مواد معدنی استان یک مرحله فرآوری انجام می‌شود و در تعداد محدودی از مواد خام‌فروشی داریم.
دهجو گفت: براساس نظر عامه مردم و مسوولان که گفته می‌شود معادن استان خام‌فروشی می‌شود یعنی باید زنجیره فرآوری تکمیل شود و با این تعریف حدود ۵۰ درصد خام‌فروشی مواد معدنی داریم.
وی تصریح کرد: به‌صورت محدود در برخی مواد معدنی از جمله خاک‌های صنعتی استان خام‌فروشی صرف را داریم.
عضو هیات مدیره خانه صنعت و معدن خراسان جنوبی افزود: خیلی از معادن ما که در حال حاضر غیرفعال شده‌اند به این دلیل است که معدنکار مشتری خود را از دست داده پس بهترین راهکار احداث واحدهای فرآوری در استان است که با این اقدام معادن غیرفعال نیز به چرخه تولید بازخواهند گشت.
دیدگاهتان را بنویسید